Berichten

Luisteren naar SAQ 100 jaar

/in /door

Dankzij OM Tjalling (PE1RQM) kwam ik erachter dat het VLF-station SAQ in zuid Zweden dit jaar eenmalig op 1 december zou uitzenden. Dit zendstation heeft de oudste nog werkende zender ter wereld, een mechanische zender voorzien van een elektromotor en actuator, een soort van generator maar dan voor 17,2 kHz. Ter ere van de eerste uitzending 100 jaar geleden, op 1 december 1924, zou de zender weer opgestart worden om een boodschap aan allen uit te zenden, een z.g. QST.  Normaal komt het station maar twee keer per jaar in de lucht, namelijk in juli op Alexanderson-dag (ter ere van de ontwerper van het station) en op 24 december met een kerstboodschap. Het hele feest is live op internet te volgen en begint meestal met een intro over het station, waarna het opstarten begint. Diverse pompen en beveiligingen worden dan aan of uit gezet, waarna de alternator bij geschakeld wordt. Deze moet precies op de goede frequentie lopen voordat de eigenlijke zender gebruikt kan gaan worden.

Daar ik al een keer een uitzending beluisterd heb, zie het artikel op deze site, vond ik dat het nu maar eens met andere middelen moest. Op de Ham Radio beurs in Friedrichshafen heb ik een VLF-converter kunnen kopen, na een tip van Dick (PA0MBR), die ook mee was. Het is een bouwsel van Heathkit, een HD-1420. Ook heb ik op diezelfde beurs een fraaie Elecraft K1 kunnen kopen. Deze setjes zijn er in twee varianten, als twee- en vierbander. Bij het bestellen moest je vooraf opgeven welke banden je wilde hebben. Mijn K1 is een tweebander en heeft de 80 en 15 meterband. Nu wil het toeval dat mijn VLF-convertor de VLF-band omzet naar 3500kHz. EN, wat grappig is, de kastjes zijn even groot. Dat moest dan het station worden.

Van de vorige keer had ik de raamantenne nog bewaard, zei het in gedemonteerde versie. Het leek me slim om eerst maar eens vooraf de boel te testen. Als meetzender heb ik ‘de toonfiets’ gebruikt, een stokoude HP toongenerator met daaraan een soort loop-antenne geknoopt. Met een beetje vermogen kwam dat signaal goed door op de ontvanger met een meettouwtje als antenne. Daarna werd de eigenlijke antenne weer opgebouwd. Gelukkig had ik alle delen genummerd, zodat er niet gepuzzeld hoefde te worden. Wel een dingetje is het wikkelen van de antennedraad. Ik gebruik alle vier mijn haspeltjes montagedraad daarvoor. De kleuren rood, zwart en groen zijn dan de hoofdspoel en wit is de koppellus. Ik heb er nu 161 wikkelingen op zitten, word elk jaar minder, want ik bouw nog wel eens wat. De koppellus heeft 10 windingen en als condensator gebruik ik een viervoudige afstem-C en één of meer vaste condensatoren, zie het plaatje bij mijn vorige verhaal.

Nu de antenne klaar was, moest deze gecontroleerd worden of de piek nog binnen het afstembereik valt. DAT deed hij wel, MAAR, er was wel erg veel storing in de shack aanwezig. Daarom besloten om het hele spulletje naar buiten te sjouwen, het regende gelukkig toen even niet. Maar, ook buiten was de storing keihard. Tja, de enige manier om toch nog wat te kunnen horen was de ‘verkas naar het veld’ truc toe te passen. Een paar weken geleden mocht ik op een klein weilandje buiten het dorp vertoeven en dat moest het dan maar weer worden. Van de eigenaren natuurlijk weer toestemming gekregen en om 10 uur maar op weg naar mijn A-locatie, zoals dat vroeger heette. Aldaar was het station snel opgebouwd. Wat een verademing zeg als je gewoon GEEN storing hoort. Om even voor elven, lokale tijd, hoorde ik al V V V DE SAQ seinen, precies op frequentie.

Eigenlijk was het experiment toen al geslaagd voor me…maar je blijft luisteren naar de uitgezonden boodschap. Die wordt met de hand geseind, maar dat is bijna niet te horen, zo strak als die operator seint. Na de boodschap was alles nog sneller ingepakt en na nog een kopje koffie kon ik  voldaan weer terug naar huis. Via internet mijn luisterrapport ingestuurd en binnenkort krijg ik dan een mailtje met mijn QSL-kaart. De antenne blijft nog even in elkaar, wachtend op de uitzending van 24 december as. Daarna moet alles weer terug op de haspeltjes en de antenne weer los genomen worden. Ik wil nog wel een keer een vergelijk doen, de oude setup en deze nieuwe setup in combinatie met een raamantenne en actieve antenne a la PA0RDT. Mocht iemand dit ook eens willen doen, ‘schiet mij aan’ tijdens onze bijeenkomsten en ik kan je van alle info voorzien.

Best 73es t u, Rick PA5NN

Het ontvangen van de kerstboodschap van SAQ

/in /door

Dit jaar moest het er maar eens van komen: zelf de kerstboodschap van het oudste werkende zendstation ter wereld ontvangen. De zender stamt uit 1924 en is nu (2021) dus 97 jaar oud. Het zendsignaal op 17,2kHz, wordt mechanisch opgewekt door een alternator gekoppeld aan een elektromotor. Het vermogen is 200kW, dat is nog is QRO!

Voor je dit bericht kan ontvangen moet je zelf wel wat doen, want niet alles is kant en klaar te koop. Al jaren kwam dit ter sprake wanneer we als groepje QRPers/bouwers, bij elkaar waren. Als ik er dan in december aan dacht, was de gebeurtenis al te dicht bij om er iets aan te doen. Nu -dit jaar- dacht ik er wel op tijd aan.

Eerst ben ik begonnen met artikeltjes en ervaringen lezen op het internet. Daaruit blijkt dat bijna iedereen voor ontvangst van deze zeer lage frequentie wel een up-convertor gebruikt. Voor de gebruikte antennes zijn de meningen verdeeld in twee kampen. Het ene kamp gebruikt een actieve antenne, zoals bijvoorbeeld het miniwhip ontwerp van PA0RDT, het andere kamp maakt een loopantenne, alleen maar zelfbouw.

Het artikeltje van PC2C sprak mij erg aan dus dit heb ik -min of meer- gevolgd.

Ik ging dus voor ‘het andere kamp’, gewoon omdat zo een raamantenne leuk is om te bouwen. Na de nodige spullen bij elkaar te hebben gezocht werd een raam van ongeveer 80 x 80cm in elkaar geschroefd. Niet al te precies, maar netjes genoeg. Omdat het hier gaat om veel windingen, heb ik een soort kam aan het eind van de houten uithouders gemaakt, met vier groeven. Het aantal wikkelingen op de loop-antennes van de verschillende bouwers loopt erg uiteen. Ik wilde er eigenlijk plusminus 250 wikkelingen opleggen, maar kwam niet verder dan 120, toen was al mijn montage draad op. De koppelspoel heeft 25 wikkelingen. Dit om de Q van de kring niet te veel te belasten in verband met de redelijk lage ingangsimpedantie van de NE602. Na het meten van de inductie van de spoel  (28,1mH),  kan je uitrekenen dat er een condensator van 3,1nF aan moet om de boel resonant te krijgen op 17,2kHz. Om toch een beetje te kunnen tunen wilde ik er ook een afstemcondensator in zetten, zo één uit een oude middengolf radio: 2 x 365pF. Voor de vaste condensatoren heb ik wat betere kwaliteit gebruikt: 2 x 1nF en 1 x 510pF parallel aan de afstemcondensator.

 

Dan komt het controleren en afstellen. Iemand op internet beschrijft hoe dat kan, ik kan echter niet meer achterhalen wie dat beschreven heeft maar…:

Met de toongenerator en frequentie teller aan de loop via een weerstandje van 100k Ohm met de scoop op de koppellus meten en kijken of er gepiekt kan worden. Eventueel C-tjes aanpassen. En? Ja! het piekt.

Volgende stap was de up-convertor. Ik had het ontwerp van Elektuur al eens gemaakt en na een grondige zoektocht in de shack ook weer terug gevonden. Het zat echter niet meer in een doosje, dus ik heb het alsnog ingebouwd. Bij de bouw kon ik het kristal niet precies op 10MHz krijgen. Er bleef zo’n 4,2kHz verschil. Als achterzet wilde ik eerst  de Juma TRX2a gebruiken, maar die heeft toch te veel fluitjes op deze frequenties. Dus overgeschakeld naar de Elecraft K2. Wanneer de hele opstelling dan staat en aangesloten is, kan je met dezelfde meetopstelling en de convertor op de koppellus alles precies afstellen. Dit is wel verstandig omdat er nogal wat ‘onbekende factoren’ in de opstelling zitten zoals:

  • Staat de antenne wel gericht?
  • Hoe hard zal het signaal zijn, kan ik hem vinden?
  • Wat is de verstemming van de omgeving?

Op vrijdag, kerstochtend, om 09:00 zou het dan gebeuren. Al ver voor die tijd was ik in de shack aanwezig en heb de boel aangezet. En wat gebeurt er ..helemaal niks.. oorverdovende stilte.. Met de voedingsstekker eerst de convertor aan en uit, geen ruis vermeerdering.  Daarna het kastje van de convertor open en na druk op het printje te hebben gegeven, begon de herrie. Eindelijk! het bleek dat het IC-tje niet goed contact maakte. Maar er was wel een boel herrie op de frequentie, allemaal geratel en gekras. Jammer genoeg precies op 10.021.4MHz waar SAQ zou uitkomen. Na het uiteindelijk uitschakelen van de eigen voeding van de K2 was het weg. Gelukkig heeft die K2 een interne accu.

Om 08:25 de computer bijgezet op het Youtube kanaal van de Alexander stichting. Men ging gelijk over tot het opstarten van de zender. Heel indrukwekkend om al die 97 jaar oude spullen nog gewoon vlekkeloos aan het werk te zien. Nadat men de antenne had aangeschakeld werd begonnen met V V V -tjes te seinen.
Nu was het tijd om de boel hier op te zoeken en in te stellen. Met wat fijn afstemmen werd het signaal gehoord, S2, maar goed waarneembaar. Na de antenne nog wat beter te hebben uitgericht en bijgesteld was ik klaar voor de boodschap van 09:00. Netjes met de hand geseind in een angstig strak ritme.

Met de telefoon heb ik alles opgenomen op video en ben  na de uitzending heerlijk achterover gaan zitten met een grote grijns op mijn gezicht, missie geslaagd!!

Heerlijk toch, dat zelfbouwen.

AR AR Sk de Rick PA5NN

Alexanderson Day, 30 juni 2019

/in /door

Op zondag 30 juni bent u welkom voor een bezoek aan het Grimeton VLF Radio Station in Zweden. Het stations is in verband met ‘Alexanderson day’ voor bezoekers geopend van 10 uur smorgens tot 4 uur smiddags. Behalve twee lezingen in de zweedse taal, zijn er diverse andere activiteiten op het terrein.

Bent u verhinderd of niet in de buurt dan kunt u het station ook virtueel bekijken.

VLF – 17,2 kHz

Tijdens deze dag wordt tevens geprobeerd twee VLF radio uitzendingen te verzorgen vanuit het station met de call SAQ. De eerste om 0900 UTC en de tweede om 1200 UTC, allebei op VLF 17.2 kiloHertz. Als u zelf geen geschikte ontvanger heeft kunt u ook luisteren via de Wide-Band WebSDR van Amateur Radio Club ETGD Twente. QSL rapporten worden door het SAQ team zeer gewaardeerd en kunnen via het QSL buro of dit formulier worden verstuurd.

SK6SAQ

Het team van Grimeton is ook op de amateurbanden actief met call  SK6SAQ op:

– 7.035 kHz CW of
– 14.035 kHz CW of
– 3.755 kHz SSB

Techniek

De zender wordt door een alternator (500pk, 2200V) van stroom voorzien. Via de versnellingsbak die de 711 rpm van de motor versnelt naar 2115 rpm wordt de HF generator aangedreven. Deze kan max. 200 kW leveren, maar wordt meestal geknepen naar slechts 80 kW. Het radiosignaal wordt in de ether geslingerd via een enorme antenne, ondersteund door 6 zendmasten met een hoogte van 126 meter en dwarsliggers van 46 meter breed.

De kerst uitzending van 2018 is via youtube terug te zien.