Archief voor categorie: Uit de oude doos

In het terugkijkjaar van de VERON heb ik een aantal Amersfoortse coryfeeën nader toegelicht. Zo aan het eind van dit VERON 75 jubeljaar is door de redactie gevraagd om ook iets over mijzelf te vertellen. Terloops heb ik hier en daar mijn eigen ervaringen kunnen noemen over de tijd waar de geïnterviewde het over had. Maar even terug in de tijd van mij zelf is weer iets anders. De vraag zou ook gesteld kunnen worden “waar is het ooit (bijna) fout gegaan met Eddy”. Hi.

Een tijdreis naar mijn prilste radio herinneringen.

Ik ben in 1946 geboren in Hilversum en heb daar tot mijn vierde levensjaar gewoond. Daarna naar Den Helder, waar binnen we ook vaak verhuisd zijn, maar wel met enkele “uitstapjes”; drie maanden Rotterdam, een jaar Soerabaya en drie jaar Bergen op Zoom. Dit alles had direct en indirect te maken met het werk van m’n vader bij de Koninklijke Marine. Ik zal u de jaartallen besparen, maar ze komen en passant terug in mijn verhaal.

Ieder kind krijgt wijze lessen mee; “hondje bijt, poesje krabt”, maar dat “ding met die twee gaatjes” aan de muur kreeg een geheel andere waarschuwing mee. “Als je daar aan komt ga je dood”. Ik zat nog niet in de “waarom fase”, dus het antwoord heb ik niet gevraagde en gekregen. Op een mooie avond, ik was alleen in de kamer braaf met een schaartje aan het knippen langs de randjes van een stukje karton. De jonge onderzoeker in mij begon kennelijk te ontluiken, want opeens viel mijn oog op een blokje dat over die “twee gaatjes” in de muur was gedrukt. Het draadje dat daar uitkwam trok nog meer mijn aandacht. Zou ik met mijn schaartje daar toch ook tussen kunnen knippen? Alleen al dat ik dit nu nog weet kunt u de afloop raden.

De schaar ging eerst tussen die twee draadjes, tot zover ging het goed. Alleen de bocht om was toch wat lastiger. Een knal een flits en opeens was alles donker om mij heen. Mijn moeder riep onmiddellijk: “Eddy waar ben je?”

Ik geloofde heilig dat die twee draadjes en die twee gaatjes in de muur toch iets met elkaar te maken moesten hebben, dus antwoordde ik: “Mamma ben ik nu dood?”

Er ging een wereld voor mij open; de meterkast het vinden van een stop en daarna weer licht in de duisternis…

Hoe ik op het radiopad terecht ben gekomen zou de invloed van vriendjes kunnen zijn. Als ruilobject kwam ik op een gegeven moment met een vooroorlogse radiolamp thuis. Ik was toen een jochie van zo’n jaar of acht. Mijn vader zag daar wel iets leuks in en maakte met een beltransformator er een nachtlampje van. Mijn slaapkamer was ’s nachts magisch rood-geel verlicht.

Weer een sprong in de tijd; begin jaren ’60. Mijn eerste radio was een kristalontvangertje. Het schema was van de Philips Pionier I, maar de plaatselijke radiozaak “Radio Vink” in Bergen op Zoom vertelde mij dat ik het ook met losse onderdelen kon maken. Het werd dus een kloon versie met AMROH onderdelen, waarbij de Philips P11 spoel was vervangen door een AMROH 402 en alles op een AMROH chassis gebouwd. Het werkte niet in een keer, maar na een aantal doormetingen werd het juiste draadje onder het goede schroefje gedraaid. Dat smaakte naar meer; dus werd ik een trouwe lezer van “Radio Blan”. Hoogfrequent schakelingen sloeg ik maar even over want op sommige bladzijde stond vaak de waarschuwing “wijk geen millimeter af”.

“Je eerste zendertje vergeet je nooit”

De technische school in Bergen op Zoom; mijn klas was “broedplaats van gelijkgestemden” op het gebied van elektrotechniek. Een paar vrienden wisten iets te vertellen over een zendertje voor de televisieband. “Maar let op; het zijn zeer hoogfrequente golven dus het printplaatje moet van perspex zijn! “ Later kom je er achter dat dit wel erg theoretisch was, waardoor de geloofwaardigheid van enkele van mijn schoolvrienden wegviel.

In 1964 ging ik als burgerambtenaar werken bij het Marine Elektronisch Bedrijf. De vestiging op de marinehaven van Den Helder werd de Elektronische Werkplaatsen Den Helder (EWERDH) genoemd. Men had een plek vrij voor een schoolverlater bij de Radarwerkplaats, dus begon ik daar met het onderhoud, revisie, testen en reparatie aan allerlei apparatuur dat van boord kwam.

Daar heb ik mijn handvaardigheid geleerd van solderen en bedraden, wat mij later weer van pas kwam bij het afnemen van de VEV / KENTEQ praktijkexamens. Maar daarover later.

Na mijn vakopleiding Radio Electronica Monteur NERG, ben ik voor Technicus gaan doorleren. Wij hadden een bedrijfsschool, één dag in de week theorie en ’s avonds het huiswerk maken. Dat heb ik later m’n zoon afgeraden om het ook zo te doen. Je houd geen tijd voor je zelf over.

Op ons werk hadden we een proefveld met complete radarinstallaties en antennes op het dak. Mijn amateurbloed ging bij mist en hogedrukgebieden altijd borrelen. In de jaren ’70 mocht ik zelfs die radarinstallaties bedienen. Dan ging de L-band vliegtuigradar ’s ochtends altijd even aan om te kijken of we “Anomalous propagation” hadden (“Anaprop”). Voor de professionele radar gebruikers is dat een gruwel vanwege de mispeilingen, maar ik vond het altijd prachtig als je ook de kustlijn van Engeland op circa 200 km afstand kon zien. Vaak moest ik mij tevreden stellen met de kustlijn van Friesland. Je kunt niet alles hebben. Hi.

Was dat dan de vonk naar het echte radioamateurisme? Ja en nee, er was nog een fase daarvoor. Ook toen was een collega en vriend weer een belangrijke schakel. Beiden waren we gefascineerd door de zeezenders op de middengolf en al spoedig werden we lid van de Benelux DX club (BDXC). Ik heb nu nog steeds een dik album met allerlei QSL kaarten van omroepstations van over de hele wereld. Mijn mooiste QSL? Dat zijn er verschillende, maar van één ken ik ook de omstandigheden waardoor ik ze kon ontvangen. Vaak draaide ik, als ik in het weekend ’s nachts thuis kwam, nog even over de middengolf. Dan hoorde je zenders die je alleen maar ontvangt als de (groot vermogen) Europese zenders uit de lucht waren.

Hier is de kaart van WKBW een middengolfstation op 1520 kHz uit de Amerikaanse staat New York.

De magie van de korte- en middengolf bleef zo trekken dat ik bij Bram Polak aan het Waterlooplein een echte Surplus COLLINS TCS5 ontvanger kocht. Bij de Marine hadden we die set ook nog in gebruik, dus kon ik bij mijn collega’s van de Radioafdeling alle service gegevens inzien. Niet lang daarna kocht ik ook een bijbehorende zender. Daarmee heb ik samen met m’n collega / radiovriend de nodige korte testuitzendingen gedaan in de visserijband. “Roger X-ray this is Tango X-ray, one two three, over”.

Deze testuitzendingen waren indirect de stap naar het legale zendamateurisme. Hoe? Weer een anekdote. De VERON afdeling Den Helder hield in 1966 een velddag in een weiland langs de weg richting de vuurtoren van Huisduinen. Wij daar naartoe. En passant hoorde wij een gesprek tussen twee zendamateurs Chris Fraikin (PA0CJN) en Hans van Maanen (PA0HMA) (zie foto).

Chris vertelde over zijn twee meter station en de achterset die hij als ontvanger gebruikte. Maar ook dat hij sinds enige tijd ook last had van doorstraling van een sterk radiostation in de visserijband. Chris dacht aan een spionage… Oeps!

M’n radiovriend en ik keken elkaar aan en besloten om nooit meer in de Visserijband uit te zenden en toch maar eens een amateurzendmachtiging te halen.

En zo geschiedde; in mei 1967 deden we examen voor de C-machtiging.

Hoe het verder ging wil ik bij een volgende gelegenheid nog wel eens opschrijven.

Met dit als voorgeschiedenis, maakte ik mijn “eerste verbinding met Amersfoord”. Frank van Hamersveld (PA3DTX) heeft mijn artikel uit ’t Geruis september 1995 uit de A03 archieven terug gevonden en het voor de website geschikt gemaakt en verlevendigd met enkele illustraties. Veel leesplezier.

PA0RSM’S herinnering aan een “DX” QSO met “Amersfoord”

In 1968 woonde ik nog bij mijn ouders in Den Helder.

Mijn twee meter station bestond uit een omgebouwde VHF vliegtuigzender een BENDIX BC625. “Koopdozen uit Japan” waren toen nog onbekend. Zelfbouw of legerapparatuur ombouwen was dè manier om je station in de lucht te krijgen. De zender was gekocht bij Simon Hoogstraal (PA0MSH), uit Almelo, in die tijd een bekende handelaar in amateurspullen. Deze zender was uitgerust met kristallen, je had toen een vaste “huis”-frequentie. Het vinden van een huisfrequentie was in die tijd wel eens problematisch. Omdat de gevestigde “orde” in Den Helder geen “nieuwkomers” op hun kanaal duldde. Je kocht dus een “FT”- kristal bij de legerdumpzaken zoals Radio Lensen of Bram Polak in Amsterdam. Thuis gekomen de VIM bus uit de keuken geleend, het kwarts kristalplaatje voorzichtig demonteren en vervolgens hiermee “achtjes draaien” op een glasplaat, met VIM als schuurmiddel. Hierdoor verschoof de frequentie kilo-Hertzjes omhoog tot je een eigen plekje gevonden had. Soms werd je na een week alsnog gesommeerd om QSY te gaan; “dit is mijn frequentie”. En dat deed je dan braaf. Er was een soort “pikorde” die zei dat je als nieuwkomer onder aan de ladder stond.

Met een vaste huisfrequentie in de 2 meter band had je een andere “operating procedure”. Een CQ roepen ging als volgt: “CQ CQ van PA0RSM uit Den Helder (x maal)…//…roept en luistert, en draait van laag naar hoog…dadida”. Je begrijpt dat hierdoor de frequenties onder in de band zeer populair waren bij de DX-ers; je kwam hen als eerste tegen bij het over de banddraaien. Mijn twee meter ontvangstation bestond uit een zelfbouw transistorconverter en een legerdump kortegolfontvanger (BENDIX BC348R) als achterset. Over de gehele twee meterband draaien deed je in ca 70 omwentelingen van de afstemknop!

Medio 1968 was AM-modulatie nog zeer populair, het betekende wel dat je een forse laagfrequent vermogenversterker nodig had om de eindtrap te moduleren. Mijn station had een 50 Watt AM-modulator met 2x 807 als eindbuizen. De zender eindtrap werd gevoed met een zelfbouw hoogspanningvoeding van in een “open constructie”. Dat was makkelijker om even wat te experimenteren. Een klein nadeel (of toch een voordeel?) van dit alles was dat ik nadien zelf m’n kamer moest opruimen; mijn moeder durfde niet meer in zo’n gevaarlijke “shack” te komen. Mijn experimenten bestonden uit het zoveel mogelijk “inputpower” maken. Of het ook de antenne in ging moest je maar aannemen… De instelling van de zender was op minimum “rood” worden van de eindbuizen! Deze inleiding geeft de “context” weer waarin mijn eerste en enige verbinding vanuit Den Helder met Amersfoort werd gemaakt.

Den Helder was (en is) altijd een moeilijke VHF locatie. Immers de yagi antennes in het midden van het land staan vrijwel nooit naar het noorden gericht. Op 28 maart 1968, zo lees ik in mijn logboek, waren er condities. Ik nam om 17.15 uur, snelle QSB waar op een verbinding naar Vlieland (Jan Roos (PA0JAK)). Diezelfde avond was richting zuid de nodige bedrijvigheid waar te nemen.

Om 21.37 uur had ik het eerste QSO met “AMERSFOORD”, Fokko van der Velde (PA0FOC), dit QSO staat met 3 regels in mijn logboek, hetgeen inhoud dat het een leuke verbinding was. Ik noteerde zijn stationsgegevens als: 28 Watt, G² modulatie. Als verdere kenmerken noteerde ik zijn stopwoordjes “Zodoende” en “Hi” (Engels uitgesproken). De tweede logboek regel van deze verbinding vermeld iets dat mij ook wel eens is overkomen, maar deze keer sloeg “Murphy” toe bij Fokko: quote: “zender fikte af tijdens QSO, kwam terug op andere zender 144.160 MHz” unquote. Ik meen me te herinneren dat er iets aan z’n antenne(relais) mankeerde. Later op de avond had ik verbinding met Henk van Hensbergen (PA0KHS) uit Nijmegen, en met Joop Vaartjes (PA0JOP) uit Ede, die werkte met een fasezender, QQE 06/40, 150 Watt input in een 8 over 8 Wisa.

Toch leuk even terugbladeren in het verleden als zendamateur en lid van een jubilerende VERON. Ik woon inmiddels 8 jaar met plezier in Amersfoort. De gemaakte schrijffout (jeugdzonde?) in m’n logboek “AMERSFOORD” zal ik niet meer maken!

Verder kijken met Eddy Krijger (PA0RSM)

(bestuurslid A23: 1967 – 1972, A03: 2005 – 2015)

Inleiding

Voordat ik zendamateur werd kwam ik dus uit de omroep DX wereld, ”gespecialiseerd” in de Off Shore radio en Tropenband en was ik lid van de Benelux DX Club met nummer BDXC336.

In 1966 werd ik lid van de VRZA, maar ook van de VERON. Ik was dus een dubbellid. Bij de VRZA vanwege de technische artikelen en bij de VERON afdeling Den Helder vanwege de lokale activiteiten. Op mijn verzoek kon ik hetzelfde (BDXC) “336” volgnummer krijgen en zo werd ik in september 1966 “NL 336”.

Ik moet bekennen dat het best even wennen was met al die radioamateur afkortingen en gebruiken, maar bij mij in de buurt woonde een zendamateur Chris Fraikin (PA0CJN). Jawel dezelfde van die “spionage” verdenking in mijn vorige stukje, maar ook de samensteller van het VERON boekje “Schakelingen voor en door de Amateur” op basis van de “overpeinzingen” van PA0SE (Dick Rollema).
Chris had qua leeftijd mijn vader kunnen zijn, maar werd hij mijn “onbenoemde mentor” in de voor mij nieuwe amateurwereld.

Zendamateur

Eindigde ik de vorige inleiding bij het zendexamen doen met “en zo geschiedde”, maar dat was in 1967 iets anders dan vandaag. Het begon met het examengeld van vijf gulden. Daar was overheen te komen. Anders was de treinreis naar Den Haag. Het examen werd door twee personen mondeling afgenomen in het hoofdkantoor van de PTT aan de Kortenaarkade in Den Haag. Een zeer streng aandoend gebouw met een enorme entree. Je voelde je zeer klein worden. Dat was kennelijk de bedoeling bij die overheidsgebouwen. “Ik zou niet graag bij de PTT werken,” zei ik nog tegen mijn radiomaatje. Kort en goed, we slaagden allebei. Ik reserveerde de letters PA0RSM hij PA0WWV.

In die tijd was het zo geregeld dat je binnen 6 weken je zendmachtiging moest aanvragen, maar na toekenning diende je wel binnen 6 maanden je zender ter keuring aan te bieden! Deze eis was voor mij een lastige, omdat ik juist in die periodevoor mijn militaire dienstplicht bij de Marine Luchtvaartdienst als radiomonteur bij het Vliegtuig Squadron 9 moest vervullen. Dus was een van de eerste zaken het regelen van een VHF zender, zodat ik zo snel mogelijk kon uitkomen. Chris (PA0CJN) regelde voor mij een oplossing. Bij Cees Pot (PA0POT) was een oude VHF vliegtuigzender een “type 50” set aanwezig, die voor dit soort situaties in Den Helder beschikbaar was.

De dienstdoende PTT – RCD ambtenaar, die mijn handgeschreven schema op zijn bureau kreeg, zei mij later dat het kennelijk een erg populair ontwerp is … De set werd goedgekeurd door buiten het uitgestraalde spectrum te meten.

Contesten

In mijn oude papieren logboeken lees ik dat verbindingen tijdens velddagen en VHF contesten bij mij erg populair waren. Ongetwijfeld heeft dat ook te maken met het grotere aanbod van tegenstations.

Idzerda contest – PD3RSM was in 1969 mijn allereerste “Special Call Sign”. Dit vanwege de herdenking van de eerste radio-uitzending van de heer Idzerda in 1929, toen 50 jaar terug. Alle Nederlandse amateurs mochten toen de prefix PD3 voeren. Dat kon heel eenvoudig ingevoerd worden, omdat in 1969 alle gewone zendamateurs een PA0 prefix hadden.

Overigens werd de D machtiging pas in 1975 ingevoerd. Daardoor waren we in deze contest “most wanted”. Ik draaide deze contest op VHF, vanaf een brandweertoren op de Marinehaven. In totaal maakte ik 62 verbindingen, waarvan slechts 29 in Nederland.

Vossenjachten

Ook in Den Helder was vossenjagen erg populair. Onze oude garde in de afdeling Den Helder sprak altijd over het roemruchte verleden met de 80 meter vossenjachten. Die verhalen zullen mij ongetwijfeld geïnspireerd hebben om ook eens mee te doen met geleende spullen en dat smaakte naar meer!

Omdat een van mijn schoolvrienden Henk Rieuwers (PA0ZHB) in Heemskerk woonde, hebben wij van daar uit een keer meegedaan aan een vossenjacht in de Zaanstreek. Bij het zoeken in mijn QSL archief vond ik ook zowaar mijn deelnemers kaart. En van Jan Hoek(PA0JNH) ontving ik het vossenjachtverslag met het fotografische bewijs! Dit was die vossenjacht waar ik en Rob Kelder (PA0KEL) elkaar tegen gekomen zijn zonder het van elkaar te weten.

Trivia

Anekdotisch is de reden waarom ik buiten mededinging binnen kwam. Mijn brommer raakte defect. Terwijl ik de afgelopen ketting aan het repareren was, zou een behulpzaam persoon die al die tijd op de fiets met mij was gereden, de peiling wel even voortzetten. Niet dus, in plaats daarvan heb ik aangifte moeten doen bij de Zaanse politie. Drie weken later moest ik in Zaandam bij de politie langskomen voor het identificeren van de dader en de vossenjachtontvanger. In het procesverbaal had ik de naam van het toestelletje iets officiëler laten opschrijven door er een “pseudo wettelijk sausje” over te gieten. Er stond zoiets als: “een inrichting tot het ontvangen van elektromagnetische golven in de toegewezen frequentieband boven de 144 MHz”. Bij de teruggave zei de dienstdoende verbalisant dat hij een groter apparaat had verwacht dan een blikken doosje met twee sprieten…

Op de foto’s PA0RSM en PA0WWV bij de Marine Vlootdagen vossenjacht en een vossenjacht waarbij het Luchtmacht Radar station Noord de gastheer was.

Het “PA0VOK peildoosje” was toen als zelfbouwproject bij ons heel populair. Een nadeel was dat bij het startpunt de vos moeilijk hoorbaar was door het geruis van al die andere VOK super-reg ontvangertjes.

Ik heb dit op kunnen vangen door een Japans VHF airband radiootje aan te schaffen. Dat heb ik gemodificeerd met een coaxplugje en een beetje verstemt naar de twee meter band. Daarmee heb ik aan heel wat vossenjachten meegedaan. Aan meedoen zit soms ook een morele verplichting van “wanneer organiseren jullie er ook eens een?” Als Den Helder konden wij dus niet achterblijven, omdat we in Den Helder een zeer actieve groep van 2 meter amateurs hadden begonnen we vanaf 1967 ook weer met vossenjachten. Een mobiel station uit Alkmaar (Anjo van der Gragt (PA0FAN)) verzorgde onze eerste testvossenjacht vanuit een steegje in de oude Visbuurt. Ik heb nog nooit zoveel mispeilingen op reflecties meegemaakt!

Uiteindelijk formeerde we in 1969 het “PA0HTR vossenjacht team” dat met de grote auto (model “slagschip” = Chevrolet) op tournee ging. Onze verste trip was een vossenjacht in Dordrecht en die van de DNAT Bentheim. Daar haalde wij zelfs de voorpagina van de Electron mee! Die coverfoto is genomen door Henk Kanon (PA0HTR); zittend Eddy (PA0RSM), staand van links naar rechts OM Jan Wagemaker(NL336), Cees Pot (PA0POT).

Trivia

OM Jan Wagemaker won individueel de eerste prijs vanwege zijn nauwkeurige bakenpeiling. Hij had geen zendmachtiging of SWL nummer, dus heb ik heb voor de prijsuitreiking mijn oud NL-nummer gegeven. Dat is door de NL-commissie later administratief keurig verwerkt. Bijna vijftig jaar later vroeg ik op de NL-stand van de DvdRA of mijn NL-nummer nog gebruikt werd. Toen het antwoord nee was, heb ik gevraagd of ik mijn oude NL 336 nummer weer op mijn naam kon krijgen en zo geschiedde. Later bleek mij dat ik op de allereerste DNAT geweest was. In 1970 kwam ik er terug samen met mijn YL Jeanne!

Bestuur

Ik zou bijna vergeten; ik heb in de tussen tijd ook nog in het bestuur van de VERON afdeling Den Helder gezeten. Bij een kascontrole was ik kennelijk opgevallen. Dus volgde ik in 1967 de penningmeester op. De afdeling Den Helder was in 1967 een relatief kleine afdeling met ongeveer 15 zendamateurs. Het heeft heel lang gebruik gemaakt van plaatselijke horecazaaltjes, maar voor mijn tijd waren al ambitieuze plannen voor een eigen clubhonk met een verenigingszender. Het vorige bestuur had dat opgepakt.

Het zelfbouw project van de verenigingszender was kennelijk een regelmatig terugkerend punt op de vergaderingen. Het zelf bouwen van de SSB exciter, met een zijbandfilter bestaande uit -geselecteerde losse – surplus FT kristallen, bleek de nodige voeten in de aarde te hebben. Naar verluidt moesten er ook nog eens vele tientallen kristallen extra bijgekocht worden. Het geduld binnen het bestuur, maar ook het vertrouwen in de zelfbouwer, was tanende. Er ontstond daardoor ook nog eens een loyaliteitsprobleem tussen de bestuursleden. De knoop werd doorgehakt en op een uitgeroepen bijzondere vergadering is dat zelfbouwproject stopgezet. Na een motie van wantrouwen trad het gehele bestuur af (*).

Na mijn verkiezing in het nieuwe bestuur werd ik tweede secretaris. Vanuit die functie heb ik heel wat “afdelingsberichten” geschreven.

Die afdelingszender is uiteindelijk maar tweede hands gekocht. En in 1970 deed zich de gelegenheid voor om een leegstaande zolder te mogen betrekken van een slooppand. Een soort anti kraak. Met vereende krachten hebben we daar een activiteitshonk van kunnen maken met een shack en een cursusdeel. Alle begin is moeilijk, maar later heeft de afdeling een fraaie andere locatie kunnen betrekken in een toenmalige nieuwbouw wijk, waar ze nog steeds zitten. Toch wel leuk om op terug te kijken. Na mijn huwelijk in 1971, heb ik mij in 1972 niet meer herkiesbaar gesteld.

(*) Trivia

Binnen onze afdeling Den Helder had je toen verschillende groepjes. Mensen die voor de gezelligheid bijeen kwamen en het liefst alles laten zo het was. Er waren ook nog groepjes van actieve zelfbouwers en verbindingenmakers. Daarnaast hadden we binnen onze geledingen een paar ambitieuze amateurs, die het Helderse amateurisme naar een hoger plan wilde brengen met een “GIGA groep”. Helaas ondervonden zij de effecten van “de wet van de remmende voorsprong”. Uiteindelijk leidde het tot een afsplitsing van de VERON afdeling Den Helder. Omdat in de GIGA groep later problemen ontstonden rond taakverdelingen, ontstond van daaruit de VRZA afdeling Helderland.

Vuurtoren contesten 1970

Wij hadden het geluk dat in onze afdeling de nodige “varensgezellen” lid waren. Via hun connecties opende zich deuren die voor anderen gesloten bleven. Een van m’n mooiste evenementen waar ik aan deelgenomen had was in het voorjaar van 1970. Twee VHF/UHF contesten vanaf de Vuurtoren te Huisduinen! Op de reling circa 55 meter NAP konden wij onze antenne konstructie bevestigen.

Helderse Courant 9 maart 1970. Van links naar rechts op de voorgrond: Fred Boon – PA0TNU, Nico Visser – PA0UNT Achtergrond: Henry de Ronde – SWL, Wil Lamerée – PA0WWV, Eddy Krijger – PA0RSM.

Het station werkte onder de call PA0UNT/A van Nico Visser. Heel frappant was dat wij in de ochtendzon boven de grondmist uitstaken. Dat voordeel werd een nadeel, want we hoorde Engeland met Duitsland werken, maar konden met ons signaal niet in die duct komen; we zaten te hoog!

Trivia

Mogelijk was ons pad geëffend doordat enkele radiopioniers uit Den Helder eind jaren ’50 met een proefopstelling aangetoond hadden dat de doorgifte van de Lopik TV zender mogelijk was. Dit leverde veel sympathie op onder de bevolking. We waren toen namelijk stiefmoederlijk bedeeld met TV. De kop van Noord Holland lag namelijk buiten het dekkinggebied van de zender Lopik en Smilde.

Ter overbrugging van het moment dat de TV zender Wieringermeer (volgens plan 1967) in de lucht zou komen, was er zo’n 10 jaar op de vuurtoren een TV steunzender van de PTT actief. Wij zouden het nu een lineaire repeater noemen; de ingang was kanaal 4 en uitgang was kanaal 10. Zomers zagen we regelmatig ook de Spaanse TV in onze huiskamer!

Verliefd, verloofd, getrouwd; huisje, boompje; vanaf de begin jaren ’70 zorgde dit ervoor dat mijn radioactiviteit een ander prioriteit kreeg. M’n YL Jeanne is ook nog een korte tijd NL1056 geweest.

Toeval of niet, onze eerste woning in Nieuw Den Helder was aan de Eemstraat. Vandaar uit ben ik nauwelijks actief geweest. Mijn radio-installatie heeft nog enige tijd bij mijn ouders gestaan, om vervolgens naar het clubhonk van de afdeling te verhuizen en omdat je “van hobby geen brood kan kopen” stopte ik ook met de CW cursus en ben ik ’s avonds weer aan het studeren gegaan voor Hoger Elektronicus PBNA. In 1982 maakte ik een overstap naar PTT. Bij mijn functie op het grondstation voor satelliet communicatie te Burum gold wel een maximum reistijd eis. Dus hebben we voor ons kleine gezinnetje gekozen voor een dorp met wat regiofuncties. Dat werd Kollum in Noord Oost Friesland.

In de vijf jaar dat we daar hebben gewoond was ik lid van de VERON afdeling Friesland. De bijeenkomsten werden in Leeuwarden gehouden, maar vanwege de reisafstand (~30 km vice-versa) ben ik daar slechts enkele keren ben geweest.

Op het satelliet grondstation Burum waren verschillende medewerkers ook zendamateur. De bekendste is Douwe Kooistra (PA0DKO). Hij publiceerde veel in het blad van de Benelux QRP Club en de Electron, daarvoor werd hij in 1984 benoemd door het VEDER-fonds tot amateur van het jaar. Hij is helaas in 2013 veel te jong overleden.

Toen ik in 1987 naar Amersfoort verhuisde, werd ik op de VERON afdelingsavond, na voorgesteld te zijn, vrijwel direct door Peter Stuart (PA3EPX) gestrikt voor het geven van een lezing over –hoe kan het ook anders- satelliet communicatie. Daarmee was ik meteen ingevoerd in onze afdeling. Mijn lezing over dit onderwerp smaakte kennelijk naar meer; want kort daarop zijn we met een groep geïnteresseerden naar Burum getogen om alles nog eens “live” te aanschouwen.

Waren er toen nog maar vier satellietantennes, pasgeleden telde ik er meer dan 20! Overigens is “mijn” grondstation verkocht. Momenteel is het in gebruik bij Defensie en INMARSAT.

Ook bij PTT en later bij KPN volgde de reorganisaties elkaar in rap tempo op. Ik heb al heel wat werkplekken gezien, waarvan Radio Kootwijk (gebouw H) de mooiste was. Voor mij bestond, na veertig dienstjaren een overgangsregeling VUT waar ik in 2004 gebruik van mocht maken. Maar in de jaren ’90 bereidde ik mij al voor op het naderend pensioen, door namens PTT als praktijk examinator/ beoordelaar voor het VEV in Nijkerk toe te treden. Het VEV fuseerde in 2003 met SOM en INTECHNIUM tot KENTEQ. Als freelance examensecretaris ben ik tot 2019 voor hen actief geweest.

Sinds mijn VUT heb ik ook het nodige aan vrijwilligers werk gedaan. Eerst als knoppendokter voor ons wijkcentrum. Dat was bij de mensen thuis even kijken of het iets eenvoudigs was of toch een echte storing. Het was voor mensen die niet eens de voorrijdkosten van een servicedienst konden betalen. Dat was ècht dankbaar werk; daar kwam je blij van terug!

Ik heb ook nog vele jaren voor de Reizigersvereniging Openbaar Vervoer (ROVER), als vrijwilliger kwaliteit- en punctualiteitmetingen uitgevoerd op verschillende spoorweg knooppunt stations in Gelderland, maar ook te Amersfoort en Zwolle. Tja ik heb ook wat met treintjes …

Voor de gemeente Amersfoort ben ik ook alweer zo’n tien jaar actief op het stembureau Woonzorgcentrum Lichtenberg, dat is ook dankbaar werk. Inmiddels (her)ken ik veel vaste bewoners en omwonende. Je merkt wel dat de tand des tijd knaagt; want ook “mijn electoraat” zie ik oud worden.

Om fit te blijven ben ik alweer 18 jaar lid van de Atletiek Vereniging Triathlon. Elke zaterdag trainen we in het gebied Bokkeduinen, Korteduinen met de sportief wandelgroep 2. Voor de kenners; wij lopen tussen de 5 – 6 km/uur. Sinds een aantal jaren geef ik zelf ook trainingen als zogenaamde “AVT gids”.

Over gidsen gesproken; een heel andere zinvolle tijdbesteding van mij is wel toeristen rondleiden. Sinds 2004 ben ik bij het Gilde Amersfoort actief. Naast het redactiewerk, doe ik zo’n 35 stadswandelingen per jaar. We hebben circa 70 gidsen, waarvan er slechts zo’n 10 gidsen de toren doen. Daardoor doe ik de laatste tijd steeds vaker beklimmingen op de Onze Lieve Vrouwe Toren.
Als DX-er heb ik wat met afstanden, dus kijk ik altijd naar de horizon. Plaatsen als Utrecht, Hilversum, Amsterdam, Almere, Nijkerk, Barneveld, Ede, Veenendaal zijn vrijwel altijd te zien. Maar met een verrekijker soms ook Nijmegen!

Weer terug naar de radiohobby; na mijn pensionering was ik ook nog 10 jaar bestuurslid van onze eigen afdeling Amersfoort. Als tweede secretaris had ik de ledenadministratie met “lief en leed” in de portefeuille. Maar het structureren van de QSL kaarten voor ons PI4AMF clubstation heb ik op een gegeven moment even naar mij toegetrokken en met een “QSL protocol” weer kunnen overgedragen. Het protocol heb ik ook voor onze SES call’s uitgebreid, maar die verzorg ik zelf. Zo krijg ik voor PA750AMF, PI65AMF, PH600NYK, PA90IARU, PA18FIFA en PA52KDA regelmatig kaarten binnen, die ik statistisch verwerk en daarna aan de desbetreffende operator door geef en daar is toen weer het artikel “QSL” voor de Electron uit voortgekomen.

Omdat ik zelf ook lezingen gaf bij andere afdelingen, kwam het regelen van onze eigen lezingenavond ook op mijn pad. Pas geleden dacht ik onwillekeurig terug aan een lezing, wat uiteindelijk in een praatje “uit de losse pols” werd, van onze oude secretaris uit 1947 Bob Manheim (PA0BT). Met mijn historisch onderzoek van het afgelopen jaar, had ik hem graag nog een paar vragen willen stellen, maar Bob (PA0BT) is op de gezegende leeftijd van 90 jaar in 2012 overleden.

Na ruim vijftig jaar schrijf ik nog steeds stukjes over mijn bevindingen in de Electron. Waren het eerst de vossenjacht verslagen, dat werden later enkele ervaringen op vakantie en sinds een aantal jaren foto impressies van de International Broadcasting Convention in Amsterdam RAI. Kennis en ervaringen kunnen delen vind ik het mooie van onze hobby.

Dit jaar is het alweer 10 jaar dat ik als vrijwilliger voor de Stichting Radio Examens betrokken ben bij het afnemen van zendexamens.

Bij het nakijken wordt ik altijd blij als we weer een “toppertje” hebben met nul fouten! Vanuit de SRE was ik ook betrokken bij een paar leuke klussen zoals het herzien van de oude N-examen opgaven en het beta-testen van de user-interface van het AT om een amateur registratie aan te vragen.

Op die examen locatie te Nieuwegein denk ik onwillekeurig wel eens terug aan mijn eigen morse examen dat ik daar in 2001 behaalde. Dat was voor mij wel “het lange pad”; ooit begonnen in Den Helder met de telmethode onder leiding van Willem van der Kraats (PA0RH), toen 20 jaar gestopt en eind ’90-er jaren de draad weer opgepakt bij Koos Sportel (PA3BJV) en tot slot nog wat examen- training in Hilversum bij Theo van Sas (PB1ATA).

Sinds enige jaren kan ik met mijn bescheiden radiostation met een YAESU FT897D en de AT897 autotuner in mijn open dipool voor 14 MHz ook tussen 5 MHz t/m 50 MHz een signaaltje neer zetten. Vanwege het niet optimale stralingsdiagram zijn de signaal rapporten niet gelijk. Met WSJT-X kan je dat weer erg mooi waarnemen. Weer een leuk studie object!

Tot slot

Wat mijn fascinatie voor radio is? Ik zou het iets breder willen trekken: voor mij geldt “wat je niet ziet, maar er toch is”. En zo zijn we misschien toch weer terug bij het begin. Van dat muurplaatje met “die twee gaatjes”, naar onverwachtse radiopropagatie effecten. Ik wil maar zeggen; “bijna een heel leven met radio”!

Best 73’s de Eddy Krijger (PA0RSM)

Geraadpleegde bronnen:

• https://www.cq3meter.nl/nostalgie/dr-blan/
• https://en.wikipedia.org/wiki/Anomalous_propagation
• https://www.pa3esy.nl/zelfbouw/pionier/html/pionier_set.html
• https://www.pa3esy.nl/zelfbouw/pionier/pdf/pionier001.pdf
• https://sites.google.com/view/ww2secretradiostation/radio-details-downloads/collins-radio-tcs
• https://nl.wikipedia.org/wiki/Satellietgrondstation_NSO
• https://www.veron.nl/vereniging/onderscheidingen/amateur-van-het-jaar/
• https://a23.veron.nl/
• https://a03.veron.nl/historisch-overzicht/
• https://www.oldtimersclub.info/otc_sk.html
• Electron 1965 – 1972
• Vossenjachtarchief Jan Hoek (PA0JNH) 1965 – 1972

Naschrift:

Ten tijde van het verschijnen van dit artikel in november 2020, is van de volgende amateurs bekend dat zij helaas zijn overleden: Simon Hoogstraal (PA0MSH, sk 1993), Fokko van der Velde (PA0FOC, sk 2011), Henk van Hensbergen (PA0KHS, sk 2008), Henk Kanon (PA0HTR, sk 1998), Bob Manheim (PA0BT, sk 2012), Douwe Kooistra (PA0DKO, sk 2013), Anjo van der Gragt (PA0FAN, sk 2017), Chris Fraikin (PA0CJN, sk 2017), Cees Pot (PA0POT, sk 1993), Willem van der Kraats (PA0RH, sk 1983) en Geert Hoekstra (PA0VOK, sk 2020).

In de afgelopen maanden hebben we teruggekeken naar het ontstaan van de VERON afdeling Amersfoort, maar 21 oktober is het exact 75 jaar geleden dat, toen met een hamerslag te Hilversum, onze VERON is opgericht! Onze afdeling behoorde met haar delegatie tot “The Founding Fathers”. Ook hebben we aan de hand van verhalen van amateurs en krantenartikeltjes terug kunnen kijken in de rijke geschiedenis van onze afdeling.

Het had dit jaar zo anders kunnen zijn rond de herdenking van ons 75-jarig bestaan als het coronavirus niet was uitgebroken. Eigenlijk is de PI75AMF call het enige officiële dat dit jaar ons daaraan doet herinneren.

Hopende dat we volgend jaar samen deze mijlpaal alsnog kunnen vieren vindt u hier twee artikeltjes die hebben gestaan in ’t Geruis rond het 50-jarig bestaan van onze afdeling.

50-jarig jubileum VERON – VERON Amersfoort

Wij hadden feest, omdat onze afdeling 50 jaar geleden werd opgericht. Onze voorzitter Heijmen Ceelen (PA3AGI) opende de avond met een toespraak(je), waarin hij onze eregast PA3ADR (mevr. Agnes Tobbe-Klaasse Bos), de landelijk voorzitter van de VERON en haar OM verwelkomde. Uit erkentelijkheid voor haar aanwezigheid kreeg zij een boeket bloemen aangeboden.

Heijmen memoreerde het verleden van onze afdeling. Wij weten niet precies de datum van oprichting, maar die ligt zo ongeveer in oktober 1945. Voor de tweede wereldoorlog was er ook al georganiseerd radioamateurisme in de regio onder de vlaggen van de NVIR en de VUKA.

Frank van Hamersveld (PA3DTX) heeft een boek samengesteld en we konden dit ter plaatsen inzien.

Heijmen besteedde verder aandacht aan die leden die zich bijzonder verdienstelijk hadden gemaakt voor de VERON. In de eerste plaats Hilde Sportel (PA3EKW), Koos Sportel (PA3BJV) en Naldo Wyvekate(PA3DRN) voor hun activiteiten met betrekking tot het VERON Pinksterkamp. Zij werden in het zonnetje gezet en kregen een bloemetje. Ook op de Dag voor de Amateur hebben leden van onze afdeling veel hulp verleend onder leiding van Naldo (PA3DRN).

Verder stonden de lopende projecten voor de VAM-avonden tentoongesteld en dankte Heijmen Mark Karsbergen (PE1NPM, Frans Geurtsen (PE1OMZ), Henk de Ronde (PA0JMD), Hans Verberne (PA3GDQ) en Jan Spierenburg (PD0AUQ) voor hun toewijding en inventiviteit. Evert Beitler (PA3AYQ) doet al sinds 1980 de Ronde van Amersfoort! Ook hebben wij “aan de weg getimmerd” door demo’s te verzorgen bij de Vereniging Spierziekten Nederland en de Amersfoortse Reddingsbrigade.

Toen kwam de klap op de vuurpijl: Het geschenk wat wij als afdeling aan ons zelf gegeven hebben. (Zoiets als een sigaar uit eigen doos, hi.) Het begon toen Bram Nobel (PA0BNO) ons opbelde en vroeg of wij niet geïnteresseerd waren in een uitschuifbare 16 meter hoge antennemast (gratis en voor niets, wel te verstaan). Jawel, natuurlijk. Een afvaardiging van onze afdeling er meteen op af en was zo enthousiast dat er meteen een aanhanger gehaald werd en mee naar huis… Verdere investeringen bestonden uit een tweedehands tandemasser, een heleboel verf, ijzer, smeer en vooral puur professioneel handwerk, dat geleverd werd door Heijmen Ceelen (PA3AGI), Jan Spierenburg (PD0AUQ), Henk de Ronder (PA0JMD), Koos Sportel (PA3BJV), Hans Verberne (PA3GDQ), Gerald Versluis (PE1PBU) en Willem Polhout (NL10330). De aldus ontstane transportabele mast stond buiten opgesteld (gewoon prachtig!) en werd door onze landelijke voorzitter PA3ADR ingewijd door het hijsen van de VERON-vlag. Dit alles onder grote belangstelling en luid applaus. Foto’s werden gemaakt door Henk Gout (PE1OEF), de “hoofdverslaggever” van Electron.

Daarna hield Agnes (PA3ADR) een korte toespraak, waarin ze namens het HB ons feliciteerde met ons jubileum en haar dank uitsprak voor de actieve rol die onze afdeling ook in het landelijk gebeuren speelt. Ondanks het feit dat de VERON groot geworden is moeten wij blijven trachten het contact tussen HB en afdelingen te bewaren. Om dit te ondersteunen wordt er volgend jaar een studiedag voor afdelingsbestuursleden gehouden. Zij wenste ons veel succes voor de toekomst, en dat zal, gezien de ervaringen van de afgelopen 50 jaar, best lukken. Tenslotte overhandigde zij een plantenmand aan onze voorzitter, die wellicht tot opfleuring van de VAM-avonden zou kunnen dienen.

Het grootste deel van de avond werd verder in beslag genomen door een gezellig onderling QSO met koud buffet (bereid door de koks van het Burg. van Randwijckhuis), diverse uitstekende alcohol-houdende en -vrije drankjes en achtergrondmuziek verzorgd door John Jekel (PD0PAG) (bedankt, John, het was gezellig).

Een aantal scouts van Roncalli, Nijkerk hebben ons bijgestaan met de bediening en vooral het opruimen en de afwas. Jullie ook hartelijk bedankt. Al met voor alle aanwezigen een bijzonder gedenkwaardige avond.

Kees de Haan (PA3ARV), afdelingssecretaris

Zomaar een verhaaltje uit de geschiedenis
van de 50-jarige VERON-A03-Amersfoort

Eind jaren 70 werd ik gedwongen naar een andere regio te verhuizen, omdat mijn werk werd verplaatst. Om meer te weten te komen over deze regio, probeerde ik in contact te komen met de zendamateurs aldaar. Op een morgen luisterde ik naar het Nederlandstalig amateurnet, op 3600 KHz, en hoorde de call PA2PWD – QTH Leusden – OM Will van Dongen (inmiddels SK).

Het callboek erbij, adres opgezocht en snel de telefoon gepakt en ziehier het eerste contact met Leusden was gelegd, zij het via de 600 Ohm lijn. OM Will en zijn YL Jane nodigde mij uit om eens langs te komen indien ik naar Leusden was verhuisd. Een paar weken later zo gezegd zo gedaan. Tevens werd mij daar verteld dat er afdelingsbijeenkomsten waren in de Eemgaarde te Amersfoort.

Bij mij in de buurt, ik woonde op de Asschatterweg, woonden nog veel meer zendamateurs, dus maar eens op een zondagmorgen rond gewandeld en natuurlijk naar antennes uitgekeken (het kenmerk van de zend- en/of luisteramateur). Ik ontdekte wat antennes in de buurt t.w.v. Fred Marks (PA0MER), Rob Kelder (PA0KEL), Henk Peters (PA0FAS) (SK), Bert Oever (PA0BVO), Hans Moorhoff (PA0HML). Hoe nu in contact te komen met al deze amateurs.

Tijdens mijn eerste VERON afdelingsvergadering, werd gevraagd om een QSL-referentie voor Leusden en zie hier mijn kans. De volgende morgen fietste ik, tezamen met mijn zoontje Arjan, heel Leusden rond t.b.v. de QSL-kaartenverzorging. Een genot om te doen, waar we beiden heel veel plezier aan beleefden en ik gelijk alle amateurs uit Leusden leerde kennen. Op de vele fietstochten, met mijn zoontje Arjan voorop, kwamen wij ook terecht bij een wel heel vreemd hok met ernaast een knots van een antennemast.

De nieuwsgierigheid was gelijk gewekt, even in de gaten houden wie hier aan het pionieren waren. Vele fietstochten later kwam de oplossing. Het bleek te gaan om een experimenteel station, werkend onder de call PA6MB (MoonBounce).De verantwoordelijke zendamateurs waren Fokko Velde (PA0FOC), Henk Peters (PA0FAS) en Joop Vaartjes (PA0JOP). Dit trio had een speciale toestemming om met hoogvermogen via een op de kop getikte schotel en affuit inclusief gradenverdeling, via de marine gekregen, te kunnen “MoonBouncen”.

Wat nog meer bijzonders aan dit station was, dat men werkte met een parametrische versterker, de afregeling was dusdanig specialistenwerk, dat de sterrenwacht te Dwingelo, bij hoge uitzondering afregelhulp verleende, vanwege dit staaltje van topklasse zelfbouwwerk.

Tijdens de vele morgensessie’s op het toenmalige Nederlandstalig amateurnet (3600 kHz) met als netleiders Martin de Koster (PA0DK) (SK), Frits Niewold (PA0RAS), Leo vd Toolen (PA0NP) (SK) en Ger Otterman (PA3AGQ), ontmoette ik Boy de Leeuw (PA0BL), die mij vroeg wat ik voor vreemde call had. Na jarenlang inactief te zijn geweest pakte Boy de draad weer op en hoorde voor hem vreemde calls op de band (PA3, wat is dit voor een call?). Na een kleine uitleg mijnerzijds en gelijk een uitnodiging voor de volgende maandbijeenkomst in de Eemgaarde, werd Boy de Leeuw weer actief binnen de VERON. Helaas is PA0BL Silent Key.

Ook de Amersfoortse gang leerde ik kennen b.v. Jaap Nieuwerk (PD0DBD) met XYL Janny (PA3BOR), Peter van Werkhoven (PA0IY) en XYL en nog vele anderen teveel om op te noemen. Niet te vergeten mijn vroegere treinmakkers, Chris van den Berg (PA3CRX) en Dolf Butselaar (PE1AAP) (sorry jongens, maar de vierwieler is nu mijn vervoer).

Bij de vele reizen naar b.v. SU- en CT-land heb ik door deze hobby vele vrienden leren kennen.

Tenslotte dit: IK BEN TROTS, DAT IK EEN ZEND- EN LUISTERAMATEUR BEN en tot deze 50-jarige afdeling behoor (PROFICIAT). Een wereldwijde hobby, zonder aanzien des persoons.

Wim Beekman (NL 4509,PA3AGZ, ex PE 1 BYJ)

Ten tijde van plaatsing van dit artikel (oktober 2020) waren de volgende genoemde amateurs bekend bij ons als Silent Key: Pim Seckel (PAoSEC), Frans de Feber (PA2RNI), Peter van Werkhooven (PAoIY), Will van Dongen (PA2PWD), Henk Peters (PA0FAS), Hans Moorhoff (PA0HML), Boy de Leeuw (PA0BL), Kees de Haan (PA3ARV), Heijmen Ceelen (PA3AGI) , Wim Beekman (PA3AGZ), Jaap Nieuwerk (PD0DBD), Hans Verberne (PA3GDQ), Willem Polhout (NL10330), John Jekel (PD0PAG), Leo vd Toolen (PA0NP) en Martin de Koster (PA0DK).

door J. Cordia

“Het is een fascinerende hobby. Als je er eenmaal mee begonnen bent, blijf je er tot je laatste snik mee doorgaan”, aldus Jan Over, gelicenceerd zendamateur te Amersfoort over zijn favoriete bezigheid, het radiozendamateurisme. Jan Over is een van de ruim 10.000 officiële zendamateurs die Nederland telt. Zendamateurs zoals Jan Over hebben in tegenstelling tot de 27 MC’ers of communicatie-amateurs een of meer examens afgelegd alvorens een zendmachtiging te krijgen.

Toch worden ze vaak op één hoop geveegd met de ’tokkelaars’ van de ‘burgerband’ of – wat ze nog erger vinden – met etherpiraten. En dat verdriet hen zeer, want daardoor krijgen zij vaak de schuld van door niet-gemachtigden veroorzaakte storingen. Ton Bleeker, een andere zendamateur die in Woudenberg zijn domicilie heeft, kan er over meepraten.

Met hem en met zijn mede-hobbyist spraken wij over gebruik en misbruik van de ether in het algemeen en over het aan straffe regels gebonden zendamateurisme in het bijzonder.

Een radiozendamateur is geen 27 MC’er en zeker geen etherpiraat

“Het is een fascinerende hobby. Als je er eenmaal mee begonnen bent, blijf je er tot je laatste snik mee doorgaan”, aldus Jan Over gelicencieerd zendamateur te Amersfoort over zijn favoriete bezigheid, het radiozendamateurisme. Jan Over is een van de ruim 10.000 officiële zendamateurs die Nederland telt. Zendamateurs zoals Jan Over hebben in tegenstelling tot de 27 MC’ers of communicatie-amateurs een of meer examens afgelegd alvorens een zendmachtiging te krijgen. Toch worden ze vaak op een hoop geveegd met de ’tokkelaars’ van de ‘burgerband’ of – wat ze nog erger vinden – met etherpiraten. En dat verdriet hen zeer, want daardoor krijgen zij vaak de schuld van door niet-gemachtigden veroorzaakte storingen.

Ton Bleeker, een andere zendamateur die in Woudenberg zijn domicilie heeft, kan er over meepraten. In het dagelijks !even is hij radio- en tv-technicus en in die functie krijgt hij nogal eens te maken met klachten over storingen. Maar vrijwel nooit zijn erkende amateurs daarvan de oorzaak. Niet voor niets is etherpiraterij een misdrijf. Dat wordt weleens vergeten, zegt hij. Met hem en met zijn mede-hobbyist spraken we over gebruik en misbruik van de ether in het algemeen en over het aan straffe regels gebonden zendamateurisme in het bijzonder.

In de ether is het bijzonder druk. Tot de gebruikers behoren onder andere de zendgemachtigden die we beter kennen als de omroepverenigingen. Maar omdat radiogolven niet bij de grenzen ophouden kunnen in ons land ook de buitenlandse uitzendingen ontvangen worden. Dit soort zendt meestal met groot vermogen uit op daartoe speciaal aangewezen golflengtes. Vooral de tv-zenders met hun beperkte bereik hebben veelal een zeer groot ver- mogen. Dan is er de groep 27 MC’ers of communicatie- amateurs, zoals ze officieel worden aangeduid. Deze categorie telt nu al zo’n 200.000 deelnemers. Zij zenden uit- sluitend uit op 27 MC band met een zendertje van maximaal 0,5 watt. Aan hun vaardigheid wordt geen enkele eis gesteld. Het enige wat ze doen is met elkaar babbelen of tokkelen, zoals dat in hun jargon heet.

De derde categorie gebruikers – in dit geval: misbruikers – wordt gevormd door de etherpiraten. Hun aantal is onbekend, maar de indruk bestaat dat er steeds meer komen, ondanks het vrijgeven van de ‘burgerband’ en de mogelijkheid om erkend zendgemachtigde te worden. Maar hun doelstellingen zijn dan ook niet te vergelijken met die van zendamateurs en zelfs niet met die van de tokkelaars. Hun bezigheid varieert van het uitzenden van schier professionele tv- programma’s, compleet met commerciële spots tot het eindeloos draaien van muziek. Hun apparatuur varieert van goedkope, eenvoudige toestelletjes tot kostbare zenders, waarvoor een officiële zendgemachtigde zich niet zou behoeven te schamen. Zij zijn met recht etherpiraten, omdat ze illegaal bezig zijn.

PTT-examen

Tenslotte- afgezien clan van het radiover- keer tussen schepen, in de luchtvaart en dergelijke- is er dan nog de categorie radio- en tv-zendamateurs. In Nederland zijn er ruim 10.000 mensen die zich zo mogen noemen. Zij zijn minimaal in het bezit van een D-machtiging. Zo’n machtiging vergt al gauw een jaar blokken voor iemand zonder technische vooropleiding. Dat wil zeggen als hij voor het door de PTT afgenomen examen slaagt. Het examen heeft betrekking op een aantal geldende bepalingen en voorts op de techniek die bij deze vorm van communicatie te pas komt.

Apparatuur voor 2 meter en 70 cm

Met een D-machtiging mag men uitzenden op 6 kanalen van de 2 meterband (145,250 tot 145,400 MHz). Legt men vervolgens een technisch examen op een hoger niveau af, dan verkrijgt men een C-machtiging. Dan mag men op alle kanalen van de 2 meterband en hoger werken, voor zover voor amateurgebruik vrijgegeven. Men is vrij in de keuze van modulatie (AM, FM, etc.). B- en A-machtigingen bestaan ook.

Daarvoor moet men zowel morseseinen kunnen ontvangen als uitzenden met een bepaalde snelheid, gedurende enige tijd. Dan mag men ook op de korte golf werken en ligt de wereld in feite open, omdat het dan mogelijk is met een betrekkelijk zwakke zender de andere kant van de aarde te bereiken. Overigens mogen die uitzendingen al leen betrekking hebben op de techniek.

Een kort persoonlijk babbeltje kan nog net door de beugel, maar verder reikt dat niet. De PTT luistert in Nederhorst den Berg permanent de amateurbanden af om eventuele overtreders van de regels te kunnen waarschuwen en bij recidive hun machtiging te ontnemen. Wat dat betreft staan de officiële amateurs onder een heel wat straffere controle dan de piraten en de 27 MC’ers, omdat die alleen na het indienen van klachten gepakt worden. Althans die indruk hebben de heren Bleeker en Over. Overigens worden ze niet graag in een adem genoemd met piraten en 27 MC’ers. Het doel van het radiozendamateurisme is onderzoek. Daarom zouden de amateurs zich over het algemeen wel aan de vrij strenge bepalingen die voor hen gelden.

Pioniers

In feite danken de huidige omroepverenigingen hun bestaan aan de pioniers van het zendamateurisme. De naam van de VARA (Verenigde Arbeiders Radio Amateurs) herinnert nog aan die tijd.

Wettelijk was er toen niets geregeld maar de amateurs experimenteerden al. Voor 1929 waren deze amateurs eigenlijk ook, illegaal! Zij zijn het ook die de bruikbaarheid van de korte golf hebben. ontdekt.

Toen het drukker in de ether werd, kwam er een regeling op nationaal niveau en op internationaal niveau, want de amateurs verdwenen niet toen het omroepbestel gestalte kreeg. De Technische interesse bleef. Dat is ook de verklaring dat het zendamateurisme bloeit als ooit te voren. De mogelijkheden zijn tegenwoordig ongekend. Je hebt bij deze hobby alle kansen om je kennis te vergroten, vertelt Bleeker. De bedoeling is dan ook dat je experimenteel bezig bent. De mogelijkheden zijn onbegrensd. Daartoe staan niet alleen de modernste elektronische snufjes ter beschikking (tv, computer, telex, etc.), maar zelfs satellieten. Inmiddels zijn er al een stuk of 9 Oscars. (Orbit Satellite Carrying Amateur Radio) in de ruimte gebracht door de Amerikanen in samenwerking met o.a. Duitsers. Die satellieten mochten mee bij bepaalde lanceringen. Die satellieten kunnen worden gebruikt bij metingen en omzettingen (van een hoge naar een lage frequentie en omgekeerd). Er zitten bakens in (continue zendtoon) ten gerieve van amateurs die hun apparatuur willen afstellen (afregelen).

Doelstelling

Deze grote antenne is geschikt voor hoogfrequente wereldwijde verbindingen

Amateurs vind je in alle rangen en standen. De researchafdeling van Philips doet mee om voor de hand liggende redenen, maar ook scholieren, artsen, wao’ers, aow’ers, enzovoorts. De oudste Nederlandse amateur is 94 jaar en nog dagelijks actief. Als we over de grens kijken, zien we zelfs koninklijke amateurs, zoals koning Hoessein van Jordanië die een fervent hobbyist is. De een doet het meer dan de ander om de techniek, maar om vrijblijvend contact is het meestal niet te doen. Het zendamateurisme is meer en wil meer dan dat. Dat is nu eenmaal ook de oorspronkelijke doelstelling en die doelstelling is nooit veranderd. Onder die voorwaarden worden ook de machtigingen uitgegeven.

Om amateur te kunnen worden is technische interesse een eerste vereiste. Duur is het niet, want voor een paar honderd gulden kun je al een eenvoudig installatie (gebruikt) kopen. Maar aardiger is het natuurlijk zelf apparatuur te bouwen. Dan wordt het nog goedkoper. Men kan het overigens net zo duur maken als men zelf wil.

Stroom verbruikt een zender nauwelijks; minder dan een kleine gloeilamp. De PTT vraagt wel jaarlijks een kleine bijdrage (enkele tientjes) en daar blijft het zo’n beetje bij. De minimum leeftijd voor een zendamateur bedraagt 16 jaar (was 18 jaar). Dat geldt overigens alleen in Nederland, want in Amerika kom je wel amateurs tegen van 9 jaar!

Is men eenmaal zover dat men kan en mag zenden dan heeft men een schier onbegrensde hobby. Amateurs houden zich bezig met het natrekken van de mogelijkheden van de korte golf: op welke tijd en golflengte je bepaalde landen kunt bereiken. Het zendbereik wordt namelijk beïnvloed door allerlei factoren, zoals de 11-jarige cyclus van de zon (zonnevlekken). Daardoor is niet elk land altijd bereikbaar. Om precies uit te zoeken hoe de vork in de steel zit, is een technische uitdaging, aldus beide amateurs. Een ander voorbeeld van experimenten waarmee amateurs zich bezighouden is het zenden van radiogolven naar de maan en dan proberen die weer op te vangen, waarna men bepaalde conclusies kan trekken.

Contacten

Amateurs houden zich -uiteraard- ook bezig met contacten met andere amateurs. Dat zijn meestal particulieren. Alleen in het Oostblok gaat het vaak om scholen en verenigingen. Particuliere amateurs vind je daar minder, is de ervaring van de beide heren. Contacten met Europa zijn makkelijker te leggen dan met Australië en Nieuw-Zeeland, maar dat lukt ook wel. Jan Over is enthousiast over zijn contacten met Nederlandse immigranten overzee en met uitgezonden Nederlanders. Hij meent dat dergelijke contacten vooral aan gene zijde in een behoefte voorzien. Landen waar dergelijke amateurs zitten zijn onder andere Nieuw-Zeeland, Australië, de AntiIlen, Suriname, Indonesië, maar ook landen als Argentinië, waar Nederlanders een enorme pijpleiding aan het leggen zijn.

Een geslaagde -eerste- verbinding is goed voor een QSL-kaart, een bevestigingskaart. Dergelijke kaarten zijn weer goed voor bepaalde diploma’s en certificaten. In dat verband snuift Jan Over een beetje over het ruilen dat de ’tokkelaars’ doen met hun overigens totaal onofficiële kaarten. Erkende amateurs beschikken over een geregistreerde codenaam.

Men kan trouwens ook al meedoen met deze hobby door als luisteraar te fungeren. Er zijn genoeg luisteramateurs die er een behagen in scheppen boodschappen die hun via de ether bereiken op te vangen. De noodsignalen van de bij de Noordpool verongelukte ltaliaanse zeppelin van generaal Nobile werden allereerst door luisteramateurs opgevangen, zodat er alarm geslagen kon worden voordat de autoriteiten van de ramp op de hoogte waren, vertelt Jan Over.

Luister- en zendamateurs zijn hoofdzakelijk verenigd in twee grote verenigingen, VERON en VRZA. Deze verenigingen zorgen o.a. voor lessen aan hen die amateur willen worden, of een stapje hoger op de zendamateurladder willen doen. De verenigingen ontplooien allerlei andere activiteiten die ten doel hebben het luister- en zendamateurisme in Nederland te bevorderen en op een hoger peil te brengen. Jan Over, afdelingsbestuurslid, beschouwt het als een grote vriendenclub; amateurs zullen elkaar altijd te hulp schieten als dat nodig is of gevraagd wordt, zo is zijn ervaring.

Hulpverlening

Die hulp reikt verder dan de eigen kring en over de grenzen. Dringende berichten bij familiekwesties om mensen weer thuis te krijgen als ze in het buitenland vertoeven is er een voorbeeld van. In noodsituaties wordt weleens gezorgd voor het verzenden van medicijnen, als daartoe via de radio een verzoek wordt gedaan. Bij catastrofes zijn het vaak de amateurs die de eerste contacten met de buitenwereld leggen. In Nederland komt dat vrijwel nooit voor, al gebeurde het bij de watersnoodramp in 1953 wel degelijk. maar in het buitenland des te meer.

De heer Jan Over aan de knoppen van zijn zend- en ontvangapparatuur

Over de piraten in de ether laat Ton Bleeker zich duidelijk negatiever uit dan Jan Over. Zolang de piraten niet op de amateurbanden ‘inbreken’ laat Over het aan de PTT over wat ze er mee doen. Bleeker is duidelijk minder op ze gesteld. ‘Wij worden waak beschuldigd van storingen, terwijl de piraten daar verantwoordelijk voor zijn. Bovendien worden piraten en zendamateurs – door een verkeerde aanduiding – door elkaar gehaald en dat is onjuist. Onze apparatuur is door de PTT gekeurd, die van de piraten uiteraard niet. En hoewel etherpiraterij een misdrijf is, wordt er slechts zelden een gepakt. Dat komt omdat de straffen gering zijn. Hooguit een boete van een paar honderd gulden. Logisch dat de PTT alleen ingrijpt als er klachten komen. En voor het overige bezorgen de piraten ons een hoop werk (radio- en tv-techniek) door bet veroorzaken van storingen.

Beide heren zijn het er duidelijk over eens de ether niet vrij moet worden gegeven. Dan wordt het een puinhoop. Het kan trouwens niet, omdat er internationale afspraken gemaakt zijn. En als je naar Italië kijkt, zie je wat er van die ‘vrijheid’ terecht komt. Dat de puinhoop daar niet groter is, komt omdat men zich daar meestal bedient van lokale of streekzenders. Daar hebben alleen de Iuchtvaart en de krijgsmacht last van. Het zou gekker worden als ze het ook op de korte golf deden. Daar zijn de Russen nu weer erg sterk in. Die storen ontzettend op de korte golf. Dat is o.a. een gevolg van het doen van experimenten met radar over de horizon. Er zijn nog wel meer oorzaken, maar die vertellen ze je uiteraard niet. Berucht is in dit verband de zogenaamde Woodpecker Sound: het geluid van een tikkende specht.

Waar Bleeker wel voorstander van is, is het gebruik van satellieten voor de verspreiding van tv-programma’s. Al was het alleen maar vanwege de energiebesparing. Voor een televisiesatelliet die een groot deel van West-Europa bestrijkt is een zender van 500 Watt voldoende. Nu zijn er voor hetzelfde gebied talloze zenders van groot vermogen (tot een megawatt toe) nodig en dat scheelt nogal wat . En het voordeel van satelliet-tv is dat piraten er bijna onmogelijk tussen kunnen komen. Maar omdat het een politieke zaak is, blijft men er (te) moeilijk overdoen, is zijn opvatting over deze in wezen simpele kwestie.

Visueel gehandicapten

Jan Over merkt op dat zendamateurisme ook fijne hobby kan zijn voor visueel gehandicapten. Verschillende zintuigen komen er bij te pas, maar de ogen kunnen uitstekend vervangen worden door de tastzin, met name bij morse. Morse is overigens alleen weggelegd voor de gevorderde amateurs (B- en A-machtiging). Morse opnemen is een kwestie van horen, in je hersens omzetten en je hand commanderen het ‘vertaalde’ op te schrijven. Morse seinen is een kwestie van het lezen van een tekst (met de vingers als het om een blinde amateur gaat ), het vervolgens in de hersens omzetten in code en die via de hand overbrengen op de morsesleutel. Over noemt dat een samen- spel der zintuigen en wijst erop dat op het examen dat alles in een bepaalde tijd moet geschieden. Maar voor je zover bent, waarschuwt hij, ben je wel een jaar verder. Dan moet je wel elke dag geruime tijd oefenen, anders krijg je het niet onder de knie. En Bleeker voegt er aan toe dat als je het niet bijhoudt, de aardigheid zo weer verdwenen is. Maar heeft men eenmaal de kunst onder de knie en de machtiging in de zak dan gaat er een ongekende wereld voor je open, die je blijft fascineren tot je laatste snik meent Over.

Tv-beelden

Dit beeld zendt tv-zendamateur Ton Bleeker uit

Beide heren hebben zich ook beziggehouden met het uitzenden van tv-beelden. Maar hoewel zij dat nog steeds mogen, komt daar tegenwoordig bitter weinig meer van. De beperktheden zijn hier zo groot, dat de lol er al gauw af is. Men mag alleen technische informatie uitwisselen en wat statische beelden. Een close up van je gezicht of de huiskamer moet de uitzending dan een meer onderhoudend karakter geven, maar dat houdt niemand lang vol, waarschuwt Over.

Dit in schrille tegenstelling tot de tv-piraten die alles – maar dan ook alles uitzenden om de aandacht van een zo breed mogelijk publiek te trekken) op de normale kanalen, als de legale zenders de knoppen hebben dichtgedraaid. Half Amsterdam schijnt tot diep in de nacht de vaak dubieuze uitzendingen van een van de minstens twintig piraten die Amsterdam ‘rijk’ is, te volgen. Wat dat betreft voelen de legale amateurs zich weleens een beetje teveel op hun vingers gekeken, maar ze hebben er al mee leren leven. Zij hebben dan ook geen commerciële belangen hij die uitzendingen.

En daarom kunnen ze ook gemakkelijk besluiten om dit facet van hun hobby voor gezien te houden; er is immers nog zoveel aantrekkelijks over, al is de indruk die een buitenstaander krijgt van deze hobby er eerder een van verwondering dan van enthousiasme. Totdat echter ineens uit een kakafonie van geluiden de stem van een amateur uit het buitenland tevoorschijn komt, alsof hij om de hoek zit. Dan begrijp je iets meer van het fanatisme waarmee zendamateurs dagelijks uren achtereen aan hun knoppen zitten te draaien en ‘geheimtaal’ in een microfoon spreken. En dat is dan nog maar het begin van de pret, zo verzekeren de beide heren, want om het allemaal te begrijpen, moet men toch zelf een zendamateur zijn en dat is men niet een, twee, drie.

Bron: Nederlands Dagblad – Variant – 8 augustus 1981

Ton Bleeker (PA0TBW) ATV-pionier

door Eddy Krijger (PA0RSM)

Na het lezen van het artikel over Jan Over (PA2JHO ex PE0JHO) en Ton Bleeker zult u zich waarschijnlijk afvragen hoe is het verder gegaan met hen. Jan Over (PA2JHO) is op 17 juni 2007 op 82-jarige leeftijd overleden. Van Ton Bleeker waren geen sporen op internet te vinden. Het adres op QRZ.com blijkt minder dan 200 maal bekeken te zijn. Dat was weinig hoopvol.

Op zoek naar het adres van Ton, nadat ik informatie ingewonnen had bij enige amateurs in de regio, ben ik op een mooie dag naar het oude adres van Ton gereden. Op het adres wonen andere mensen, maar die wisten te vertellen dat de familie Bleeker circa 20 jaar geleden naar het oosten zijn verhuisd. Einde verhaal? Nee dus, want op de antenneregisterkaart van het AT zag ik dat een zendamateur zijn achterbuurman was. Een scherpe blik langs de daken gaven resultaat! Deze amateur J.G. Graner (PE1KBK) heeft nog contact met PA0TBW en vertelde dat deze in Emmen woont en van hem kreeg een telefoonnummer. Later op de dag heb ik Ton gebeld.

Ton Bleeker (PA0TBW) nu 79 jaar is in 1999 samen met vrouw en twee zoons verhuisd naar Emmen. Hier is hij niet meer actief. Hij is nu de trotse opa van twee meisjes van 2 en bijna 4 jaar.

Ook bij dit onderzoek ontstonden fraaie bijvangsten in de vorm van herinneringen van onze  amateurs aan Ton uit de tijd dat hij hier in Amersfoort actief was.

Koos Sportel (PA3BJV):

Ton Bleeker was de grote aanjager van ATV op 70 cm, in de werkplaats van zijn broer aan de Puntenburgerlaan kon je zijn ontwikkelingen volgen en een verhelderend praatje houden over dit toen nieuwe item. Elke zondagmiddag was er een ATV uitzending op 70, man wat waren we onder de indruk!!! Hij heeft dit jaren gedaan. Een mooie tijd.

Chris van den Berg (PA3CRX):

Van Ton Bleeker weet ik wel dat hij halverwege of eind jaren 70 aan ATV deed vanuit Woudenberg.  Uit de omgeving van Amersfoort was hij mogelijk één van de eersten, landelijk gezien was er denk ik eerder ATV-activiteit. Iets later waren er meer, o.a. Frans de Feber (PA2RNI) en John Piek (PA0ETE).

Een zender bouwen was in die tijd niet echt een heel groot probleem, wel om (betaalbaar) meer vermogen te maken. Een AM ATV-zender moet zeer lineair zijn. Een ander groot probleem was een geschikte videobron. Videorecorders waren in opkomst (drie systemen), evenals computers. Die konden gebruikt worden als videobron. Camera’s waren echt veel te duur en totaal niet vergelijkbaar met de huidige CCD kleurencamera’s.

Ik kon wel wat ontvangen met een zwart/wit TV’tje en begin jaren 80 een (buizen) converter (‘Nederland 2 kastje’) voorzien van wat C’tjes en zo het afstembereik wat verschoven. Later hetzelfde uitgehaald met een transistor converter waarover ik onder mijn toenmalige call PE1HMU in ‘t Geruis van juni, oktober en november 1983 heb geschreven. Bij Fred Vorstermans (RDS Electronics ) was voor fl.2,50 zo’n converter te koop (toevallig kwam ik er met de verhuizing nog één tegen). We waren in die tijd al bezig met plannen voor een ATV-repeater die er dus op dit moment nog steeds is (PI6ATS).

Begin jaren 80 had ik zelf een zender voor 70 cm gebouwd en die later voorzien van een 2C39 met waterkoeling (Remia fritessaus emmertje). Heb ik ooit een artikel over geschreven in CQ-PA. Ook waren er stations uit Amersfoort die eens meededen met een ATV contest vanuit het kippenhok in Leusden. Destijds werd ATV door Ton gepromoot bij o.a. PI6KEI, bij de Keistadfeesten.

John Piek (PA0ETE):

Ik heb in de jaren 80 veel contact met Ton gehad. Samen met Jan Over keek ik vaak naar zijn ATV-uitzendingen. Ton was er zonder meer de reden van ik met ATV begonnen ben, waar ik lange tijd mee actief gebleven ben.

Ton werkte bij installatiebedrijf Lomans die een  winkel op de hoek van de Utrechtsestraat Hellestraat in Amersfoort had. De lampenwinkel bestaat al lang niet meer, maar het bedrijf bestaat als naam van een installatiebedrijf nog wel.

De broer van Ton had een TV-winkel aan de Puntenburgerlaan, waar Ton naast zijn andere werk ook 1 of 2 dagen per week als monteur werkte. Daar ben ik meerdere keren bij hem in de werkplaats op bezoek geweest.

Nog wat informatie over onze TV-activiteiten

Ton (PA0TBW), Frans (PA2RNI) en ondergetekende waren in ruwweg de eerste helft van de jaren 80 naar mijn weten de enigen die in Amersfoort met ATV actief waren. Het bereik van de zenders was vrij gering, alleen met richtantennes kon je met gemak een afstand als naar Soest overbruggen. Daar waren ook meerdere amateurs actief, onder andere Hans van Egdom (PE1CYU), maar dat was pas wat later in de jaren 80, toen er ook in Amersfoort wat meer mensen bij kwamen. Kijken kon in die periode in een aantal gevallen door TV’s die iets lager dan gebruikelijk konden ontvangen (dat weren er veel met voorkeurstoetsen die met potmeters afgestemd werden). In de periode daarvoor werden vaak omgebouwde tweede net-kastjes gebruikt, converters uit de jaren 60 en begin jaren 70 die bedoeld waren voor oude TV-toestellen die alleen VHF-ontvangst hadden.

Shack van Ton (PA0TBW) uit de tijd dat hij in onze afdeling actief was

Ton had een zender volgens DJ4LB uit het blad UKW Berichte, ik had een zenderontwerp van na die periode gekozen dat wat slimmer van opzet was van DC6MR met een ontwerp uit Electron. Je kon in die tijd een zeer eenvoudige ATV-zender maken met twee stuks 2C39 vuurtorenbuisjes bijvoorbeeld. Dat was een zender zoals waarmee Frans (PA2RNI) enige tijd gewerkt heeft. Video is 5 MHz breed. Officieel kon je met zo’n eenvoudige zender (die in de veel grotere 70 cm band in de VS vaak gebruikt worden) alleen legaal zenden op 435 MHz met het video -5 t/m +5 MHz ten opzichte van de carrier. Legaal kon over meer frequenties als je de videobandbreedte verkleinde, dat kon zonder grote problemen wel tot 1,5 of zelfs 1 MHz (totale brandbreedte 2 MHz), maar dan kon je geen kleur meer uitzenden. Geluid zat bij dat type zender in alle gevallen buiten de amateurband als je dat toevoegde. Toch werd dat in die periode regelmatig zo gebuikt. De meeste van die eenvoudige zenders werkten op 434,250 MHz, de frequentie in het bandplan voor dat soort uitzendingen. Een deel van de onder zijband en de tweede keer dat de geluidscarrier voorkwam zaten dan buiten de band.

Zowel Ton als ondergetekende werkten met een zender die aan alle eisen voldeed. Die waren veel gecompliceerder. DJ4LB gebruikte een standaard TV-middenfrequent op 39 MHz en dat werd dan met bovenmenging naar 70 cm gemixt, waarbij de zijband door de bovenmenging werd omgekeerd. Op 39 MHz werd het signaal LSB gegenereerd, en door de bovenmenging werd dat daardoor dus USB. Analoge TV werkt met rest zijbandmodulatie inclusief carrier. In het bij ons gebruikte systeem zat er nog 1,25 MHz video onder de beelddraaggolf, in de UK was dat 750 kHz.

Nadeel van DJ4LB is dat als je hem niet zeer secuur bouwde (wat Ton overigens gedaan had) dat je moiré patronen kon krijgen doordat er toch producten van de mengcarrier in het video konden komen, met name als je ook geluid wilde toevoegen.

De zender van DC6MR genereerde een videosignaal dat USB was, rond kanaal 4 van de TV. Dat werd vervolgens met een harmonische van de 62 MHz oscillator waarop gemoduleerd werd, naar 70 cm gemengd. Daardoor was het onmogelijk dat de omzetting van het signaal naar de amateurband producten binnen de videoband veroorzaakte. Die zender gaf, ook bij redelijk slordige bouw een goede kans van slagen. Die van mij had ik netjes opgebouwd. Ik heb hem afgeregeld met slechts een dipmeter, een frequentieteller, een goede SSB-transceiver voor 70 cm, en een zeer goede politiescanner. Hij is vervolgens door de RCD gekeurd, en werd in één keer goedgekeurd.

Als je het heel netjes deed dan voegde je het geluid toe met een aparte FM-gemoduleerde draaggolfzender. Bijvoorbeeld bij een ATV-draaggolf vermogen van 10W was dat een FM-zender (breedband FM met 240 kHz bandbreedte) van 1W, waarbij je de signalen met een passieve koppeling net voor de antennes toevoegde.

Iets minder netjes was om het geluid net voor de mixer naar 70 cm toe te voegen op de gewenste MF-frequentie (beelddraaggolf +5,5 MHz). Als de mengtrap van je zender en de trappen daarna met voldoende weinig vervorming werkten, dan kwam het geluidssignaal niet aan de onderkant van het signaal (onder 430 MHz) nog terug. Volgens de norm moest je iets van -10 dB zitten met je geluidscarriers, maar alle TV-ontvangers werkten ook moeiteloos met geluid dat – 20 dB zat. Die 10 dB extra onderdrukking was dus de truc om ervoor te zorgen dat je het signaal niet tegenkwam -5,5 MHz onder de beeldcarrier.

Bronnen:

• https://www.qrz.com/db/pa0tbw
• https://a03-static.veron.nl/afdeling/amersfoort/archief2.htm
• https://a03-static.veron.nl/afdeling/amersfoort/bladen/bladen.htm

Het radioamateurisme is een dienst voor zelfontplooiing, dus:

Leren,…het begon in Amersfoort

Met verwondering geluisterd naar muziek van met een oortelefoontje rechtstreeks aangesloten op een pick-up. Als 12-jarige oude radio’s verzameld en geluisterd naar de getallen reeksen op de Korte Golf. Eenvoudige intercoms gemaakt met vriendjes in de flat. Dr. Blan jampot radio’s en vele andere kristalontvangers gebouwd. De grootste gevoeligheid was er een met een DC-voorspanning op de detectordiode. De antenne werd gemaakt van afgerolde foliecondensatoren gesloopt uit oude radio’s anno 1935, om deze vervolgens uit het raam te laten hangen. Prima ontvangst! Later een OV1 en diverse AMROH-bouwdozen.

Leren,…op het rechte pad

Samen met schoolvriendje Frans de Feber (PA2RNI) een 19-set gekocht. De B-set hiervan omgebouwd, zodat deze aan de bovenzijde van de FM-band kon zenden en ontvangen. Met de 19-set zenden op precies 3 MHz, omdat het op die frequentie zo stil was. Later spijt dat ik de Variometer van de 19-set heb mee verkocht om geld voor andere radio-onderdelen te verkrijgen. Een schakeling uit Radio Bulletin om een Pick-up op een U-buizen radio aan te sluiten gemodificeerd met in de eindtrap een 807 zendbuis! Gelukkig wees OM Smink (PA0VP) ons op het rechte pad.

Leren,…luisteren

Een 6J6 balans converter gebouwd voor ontvangst van de 2 meterband. Aangesloten op omroepdoos met een vaste middenfrequentie van 1,8 MHz. De zendamateurs zonden uit op hun eigen vaste frequentie. De afstemschaal bestond uit een op het grote snaarwiel van de afstemcondensator geplakt stuk papier. Alle gehoorde stations werden met de roepletters op de schaal in potlood aangegeven. Al spoedig geen ruimte meer!

Hoorde hierop Henk Peters (PA0FAS) met zijn allereerste (proef) uitzending op 2 meter in AM. In die tijd was het gewoon om je telefoonnummer te vermelden, opdat diegene die jouw dan hoorde en dus storing had … dit te kunnen laten melden. Wat ik deed. Henk woonde op circa 2 km afstand. Sindsdien regelmatig bij hem thuisgekomen, meegedaan als hulp bij zijn conteststation op 2 meter. Later ook vanuit in de oude watertoren in EDE met o.a. Joop Vaartjes (PA0JOP).

Er bestond in die tijd een Dutch Propagatie Service met o.a. Henk (PA0FAS), Joop (PA0JOP). Deze groep deed in het kippenhok te Leusden ook onder roepletters PA6MB aan Meteorscatter. Ontvangst met antennes voor horizontale en verticale polarisatie. Waargenomen dat DX-signalen, met een oorspronkelijke horizontale polarisatie, het ene moment goed te horen waren in het kanaal van horizontale polarisatie en andere moment alleen maar te horen waren in het verticale kanaal.

Leren,…het verenigingsgevoel

Ondertussen lid van de VERON geworden. In Amersfoort was E.P. Ingenegeren (PA0WWP) toen voorzitter. In een zaaltje tegenover station in Restaurant Witteveen, hield hij een kringgesprek, waarbij een ieder op zijn beurt vertelde waarmee hij bezig was. Een gezellige sfeer.

Verhuist naar Eindhoven. De VERON-vergaderingen werden gehouden in kantine van een drukkerij op nog geen 100 meter afstand van ons huis. Bestuurslid geworden in de periode van voorzitter OM Klein Wassink. Ook lid van de Materialen club van Philips met o.a. Piet Wakker (PA0PWA). Meegeholpen in de organisatie van lokale vossenjachten met o.a. Peter Lundahl (PA0PAZ) op de Leenderheide. Helpen op het Clubstation PE2EVO in het EVOLUON in Eindhoven, bij de contesten een prima verzorging van de inwendige mens.

Leren,…zenden

Op 29 juni 1965 de bevoegdheid verkregen tot het bedienen van een radio-elektrische zendinrichting voor het nemen van proeven en werkende in de ten behoeve van amateurstations toegewezen frequentiebanden boven 144 MHz, met roepnaam PA0WJG. Een 2-meterzender gebouwd met een door de NV Philips in bruikleen gegeven QQE06/40. Deze gemoduleerd met een “series-gate” modulator (schermroostermodulatie) welke werd aangestuurd door een zelfbouw Fidelio audioversterker. Helaas te veel HiFi, daarom afgekeurd door de radiocontroledienst…er moest eerst een laagdoorlaat filter in de microfoonversterker worden gebouwd om de uitgezonden bandbreedte te beperken. Alsnog op 16 maart 1966 goedgekeurd! Op een van de eerste VERON Pinksterkampen, gehouden nabij de Leusderheide, een bakenzender bemand met mijn zelfbouwspullen, als /A opgesteld in de flat van mijn tante.

Leren,…kennis vergaren en uitdragen

eerste QSL-kaart (1965-1968)

Opleiding Impuls en TV-techniek bij Philips. Met het geld, verdient aan TV-reparatie, mijn eerste (en laatste) derde hands auto kunnen kopen. Het wiskundig model van een transistorschakeling met behulp van FORTRAN laten doorrekenen op het Philips rekencentrum. Alles nog met ponskaarten ingebracht. Elektronische simulatie van defecte componenten en de invloed hiervan op te meten spanningen van o.a. transistorradio’s en gehoorapparaten, om eenvoudige reparatie methoden te kunnen maken. Bij de Centrale Service Afdeling schrijven van reparatiemethoden voor magnetrons, radio’s en gehoorapparaten. Les geven in systematisch fout zoeken bij radio’s en TV’s. Opgetreden als corrector van de schriftelijke VERON zendcursus onder leiding van OM Schaap (PA0HH). Als leerling onder andere A.F.G.M. van Tilborg (PA0ADT)! Bijdrage over SSB aan het boek “Cursus zendexamen” derde druk 1970.

In 1968 verhuist naar Rhenen. Werken bij de Koninklijk Luchtmacht, radartechniek, meten en kalibreren. Bestuurslid van de afdeling Wageningen. Met Mans Jansen (PA0MBJ) en Ko Verbiezen (PA0CVW) een cursus over halfgeleiders gemaakt en gegeven aan OM’s uit het buizentijdperk. Meegedaan aan contesten op 2-meter vanuit de zolderverdieping in de flat van mijn hospita. Later ook, als inmiddels getrouwde amateur, vanuit onze eigen flat er schuin tegenover.

Leren,…besturen

Willem in zijn shack (oktober 2005)

In 1975 verhuist naar Nieuwegein. Dichter bij het werk als stralingshygiënist bij Defensie. De VERON bijeenkomsten van afdeling Centrum werden helemaal gehouden in Utrecht Noord. Als voorzitter samen met de secretaris Jan Hengeveld (PA3AZQ) en Martin Wittens (PA0MWU) in Fort de Gagel de gaskachels eruit gehaald en vervangen door elektrische kachels; …ouwe zooi opgeruimd en verkocht. Van de opbrengst een scope gekocht voor de cursusleider Jaap Stolk.

Veel leden uit Nieuwegein vonden de Utrechtse vergaderlocatie te ver weg, samen met anderen in 1983 de afdeling Nieuwegein opgericht. Besturen met Ups en downs, veel geleerd. Een bestuur moet niet alles zelf willen regelen. Om activiteiten te organiseren behoeft men niet perse bestuurslid te zijn!

Bron: https://home.hccnet.nl/w.j.van.gaalen/HAMWJG/WG2.html

Wie waren onze eerste naoorlogse radioamateurs en waar kwamen ze vandaan?

Door Eddy (PAoRSM)

Bij haar oprichting moest de VERON “uit de vijver vissen” van de oude groeperingen rond zendamateurs, luisteramateurs en beroepsmatige radiomensen.

In dit schematisch overzicht is ook zien dat tussen 1942-1945, op last van de bezetter, alle verenigingsactiviteiten werden ontbonden. Na de oprichting van de VERON werden de amateurverenigingen NVVR, NVIR en VUKA officieel opgeheven.

Leden toestroom

De leden van NVVR, NIVR en VUKA traden “automatisch” toe tot de nieuw gevormde VERON. In feite was de toelating gebaseerd op het lidmaatschap van de “latende vereniging”. De toewijzing aan een afdeling ging in eerste instantie op basis van woonplaats of persoonlijke voorkeur. Helaas heb ik geen ledenlijsten van die eerste periode op internet gevonden.

De “omstreken” van de VERON afdeling Amersfoort

Met de oprichting van de VERON kwam er een gebiedsherindeling onder de nieuwe afdelingen. Voor de afdeling Amersfoort vallen de grenzen nu globaal samen met het gebied tussen de oostelijke flank van de Utrechtse heuvelrug en de westelijke Veluwe. Eigenlijk kwam onze afdelingsgrens ongeveer te liggen op de waterscheiding rond de Gelderse Vallei en het Eemdal. Dit betekende onder andere dat bijvoorbeeld Zeist, de Bilt, Bilthoven, naar de VERON afdeling Centrum (Utrecht) overgingen.

Concreet bestaat onze afdeling nu uit o.a.: Achterveld, Amersfoort, Baarn, Barneveld, Bunschoten-Spakenburg, De Glind, Den Dolder, Doorn, Eemdijk, Eemnes, Ermelo, Harderwijk, Hierden, Hoevelaken, Hoogland, Hooglanderveen, Huis ter Heide (Utr.), Lage Vuursche, Langbroek, Leersum, Leusden, Maarn, Maarsbergen, Nijkerk (Gld.), Nijkerkerveen, Putten, Soest, Scherpenzeel, Soesterberg, Stoutenburg, Terschuur, Voorthuizen, Woudenberg, Zeewolde en Zwartebroek.

Tussen 1945 en 1946 waren er officieel alleen luisteramateurs, dus begin ik als eerste met de leden aanwas binnen deze groep. Dus gevleugeld gezegde in de radiowereld is “eerst luisteren, dan zenden” was toen helemaal van toepassing.

Luisteramateurs

Voor de oorlog waren er ook in onze regio een aantal luisteramateurs bekend. Afhankelijk van de vereniging waarvan ze lid waren hadden ze een andere voorloopletter als luisternummer, zo schrijft Gerard (PA1AT) (v/h PAoYDE) aan mij:

• LP-nummers zijn lid van de NVVR
• R-nummers zijn lid van de NVIR
• L-nummers zijn lid van de VUKA

Onze vooroorlogse luisteramateurs waren:

Een luisteramateur kreeg als VERON-lid het bekende NL-nummer.

Dit is “ons” eerste lijstje van 1945 – 1950:

Luisteramateurs werden vaak zendamateur. Uit de “PAo-database” van Remy Denker (PAoAGF) lees ik de volgende mutaties tot 1950 voor onze regio:

Trivia:

Deze “L. Staalberg” is onze luisteramateur NL205 en “School Steehouwer” is beter bekend als het gerenommeerde “Radio Instituut Steehouwer”.

Van OM Staalberg is geen PAo-registratie bekend, maar dat brengt mij meteen op de groep van beroepsmatige radiomensen.

Beroepsmatige radiomensen en wetenschappers

Deze, voor ons radioamateurs onderbelichtte, groep waren van oudsher vaak georganiseerd in het Nederlands Radio Genootschap, dat op 29 mei 1920 werd opgericht. Er bleek vroeger wel een onderlinge band te bestaan tussen de Nederlandse Vereniging voor Radiotelegrafie en het Nederlands Radio Genootschap, zo blijkt te op te maken uit dit schema met toelichting.

Uit het voorgaande kan worden afgeleid dat als wetenschappers aspiraties hadden op radioamateurgebied, zij dat dan deden vanuit een radioamateurvereniging, zoals de NVVR, NVIR of VUKA en na de oorlog de VERON.

Voor de buitenwereld was het NRG voornamelijk bekend vanwege haar vakexamens Radio Monteur en Radio Technicus, die zelfs tijdens de bezettingstijd nog werden afgenomen.

In 1963 speelde Elektronica zo’n grote rol, dat het NRG de naam wijzigde in Nederlands Elektronica en Radio Genootschap (NERG). Maar op 13 december 2013 heeft het NERG besloten zich op te heffen. De activiteiten werden overgedragen aan de afdeling Telecommunicatie van het KIVI. Bij de opheffing bedroeg het aantal NERG leden circa 700 personen.

Van het NERG heb ik helaas geen ledenlijst kunnen vinden van vlak na de oorlog, maar er komen ongetwijfeld “dubbelleden” voor in onze VERON afdeling.

Raakvlak wetenschap met praktijk

Op 4 augustus 1927 het Wetenschappelijk Radio Fonds Veder opgericht, dat (kort samengevat) tot doel heeft “de bevordering van de ontwikkeling van de wetenschap en techniek op het gebied van radio-telegrafie, radio-telefonie en radio-televisie”.

Vandaag de dag kennen wij het “VEDER fonds” van de jaarlijkse prijsuitreiking aan de radioamateur van het jaar. Pas sinds 1963 wordt op voorstel van het hoofdbestuur van de VERON jaarlijks een “amateur van het jaar” benoemd. Deze ontvangt een wisselbeker en een oorkonde.

Binnen onze afdeling Amersfoort zijn er drie radioamateurs benoemd tot “radioamateur van het jaar”; te weten in 1988 Jaap van Nieuwkerk (PDoDBD) en in 2008 Koos Sportel(PA3BJV) en Hilde Sportel–Janssen (PA3EKW).

Met het VEDER fonds is de verwantschap tussen de beroepsmatige radiogebruiker, wetenschap en het radioamateurisme versterkt. Het bevestigd tevens de woorden “Experimenteel Radio Onderzoek” in onze verenigingsnaam.

Radiozendamateurs

Oude zendmachtigingshouders diende voor het terugkrijgen van hun oude roepletters een verzoek aan de PTT te richten via de VERON. De rol van de VERON was om organisatorische redenen zo lees ik in de Electron van januari 1946.

De beslissing tot toekenning van de oude persoonlijke roepletters lag uiteraard bij de PTT. Maar zoals eerder geschreven diende men wel van onbesproken gedrag geweest te zijn.

Vanaf het voorjaar in 1946 werden er ook weer radioamateurs zendexamens gehouden en kwamen er dus ook weer nieuwe roepletters bij. Actieve PAo-roepletters op enig moment geregistreerd in onze regio Amersfoort tussen 1945 en 1950.

Ledenaantallen per 31 januari. Helaas zijn van 1947 geen gegevens bekend. N.B. ons ledenaantal schommelde in de jaren ’50 en ’60 rond de vijftig.

Ballotage

Medio 1947 werd voor nieuwe leden een ballotage ingevoerd en landelijk bekend gesteld. Voor die tijd meldde men zich aan bij de afdeling. Dit valt af te leiden uit de oude Electron’s.

De leden aanwas tussen 1947 en 1950 in onze regio:

• 1947/8 C. P. Israël-v. d. Zee, Hertog Hendriklaan 5A, Baarn
• 1948/2 J. Kortes, Leusderweg 170, Amersfoort.; C. A. v. d. Pol, Oude Soesterweg 91, Amersfoort/li>
• 1948/4 Dubiez, ’t Stort Zuid 11
• 1948/7 van Rekkum, Sanatorium “Sonnegloren” Soest
• 1948/10 H. Jole, Braamweg 108, Soest.
• 1948/12 Visser, Amersfoortschestraatweg 108, Soesterberg
• 1949/3 Koelewijn, Dorpstraat 24, Bunschoten; de heer Simons, Stadhouderslaan 17a, Soestdijk
• 1949/6 Kpl. H. K. de Boer, Leerl. S.R.O.P. Du Moulinkazerne, Soesterberg
• 1950/1 F. de Groot, Brabantsestraat 15; B. Kerkhoff, Lange Brinkweg 49e, Soest
• 1950/3 N. Hilberts, Westerstraat 16; F. Verkaik, Stephensonstraat 65
• 1950/4 Nijveldt Jr. Schimmelpenninckstraat 64-a
• 1951/1 A. F. H. de Roo, P. J. Troelstralaan 34, Amersfoort; E. Th. Smink, Aldegondestr. 53, Amersfoort

Activiteiten van de VERON afdeling Amersfoort

Bijeenkomsten

Met ingang van 19 december 1945 worden op de derde dinsdag maandelijks bijeenkomsten gehouden, kennelijk nodigt men uit via een convocatie want in de Electron lees ik nergens waar en hoe laat de afdelingsavonden gehouden werden, maar er zijn wel regelmatig in de krant hiervan aankondigingen te vinden (archief Eemland) en werden gehouden in het Volksgebouw (Snouckaertlaan in Amersfoort). Na afloop werden ze overigens wel beschreven in Electron onder “Afdeelingsberichten”, omdat veel sprekers elders in het land ook werden uitgenodigd, geef ik toch even een kleine niet complete opsomming uit de Electron (jaar/maand):

Activiteit / Lezingen – gespreksonderwerpen

• 1945/12 OM Fortuin (PAoMJ) verschil AM/FM
• 1946/1 bestuursverkiezing – zendvergunningen en maatregelen tegen ongeoorloofd zenden
• 1946/3 verslag VR, verkoop onderdelen voor Radiofonds, causerie over antennes door de OM Petrie
• 1946/4 toepassingsmogelijkheid van een 4330 kHz kristal door OM Bennik
• 1946/5 Huishoudelijke Vergadering – voordracht over “Negatieve Terugkoppeling” door OM Fortuin
• 1946/6 vermelding eerste zendexamen: geslaagd H. de Goede (PAoQR), Eemstraat 82 en OM van Leeuwen demonstratie RNW Stereofonische uitzending
• 1946/7 OM Huis (PAoAD) wat komt er technisch voor kijken bij omroepuitzending
• 1946/8 praatavond
• 1946/10 lezing Peilontvangers door OM Petrie
• 1946/11 ledenvergadering
• 1946/12 OM Manheim causerie over “Tegenkoppeling”
• 1947/1 bijeenkomst met 19 leden, demonstratie ontvanger van OM de Goede (PAoQR) – bestuursverkiezing en verslag van een excursie van 14 personen naar van der Heem (Den Haag)
• 1947/1 excursie 14 personen naar van der Heem – Den Haag
• 1947/3 OM van Weel PTT grote aantallen telefoongesprekken via UKG verbindingen
• 1947/5 voordracht H.C.C. Roëll – radar praktijk (AD) – Volksgebouw
• 1947/6 super heterodyne principe (AD) – Volksgebouw
• 1948/1 Televisie in Engeland (AD) – Volksgebouw
• 1948/10 OM Huis lezing reportages in het omroepbedrijf
• 1948/12 OM Koch causerie over reparatie van radiobuizen
• 1949/11 OM Donk PTT mobilofoon in de 4 meter band
• 1949/12 OM Arends Oscillator frequentie stabiliteit
• 1950/12 OM Veldkamp een demonstratie met de “Solovox”

• 1946-359 Op 3 Oct. arriveerde per dubbeldeksautobus OM J. Petrie uit Amersfoort in het jachtgebied van de afd. Apeldoorn. Tesamen met zijn jachtgenoot OM Bennik, oOE, slaagde hij er in als eerste “De Bouwhof” binnen te dringen en werden eerste bij deze vossenjacht te Apeldoorn
• 1947-22 OM Petrie wordt 7^e in Zutphen
• 1947-158 vermeld dat OM Petrie lid is van de vossenjachtcommissie
• 1947-234 Aankondiging bekerjacht op 24 augustus (Précisiejacht) Amersfoort.

• 1947 -363 Verslag vossenjacht van de Precisie-Bekerjacht van 24 augustus te Amersfoort
• 1950 -259 Zondag 18 juni. Verzamelplaats: Restaurant “De Mof”

Artikelen van onze afdelingsleden in de Electron (jaargang-blz.)

• 1947-57 Hams in ’t centrum. Opgelet! – OM Röell (PAoWG)
• 1947-73 Een variabele kritsaloscillator – OM Bennik (PAoOE)
• 1948-176 Zekeringen, minder dan 6 A, in de shack – J. A. Koster (PAoKE)
• 1948-176 Steeksleutel voor moertjes – J. A. Koster (PAoKE)
• 1948-228 Antenneproblemen – J. A. Koster (PAoKE)
• 1949-449 Ongedempte trillingen: Werken met Duitse stations – Fortuin (PAoMJ), Amersfoort

Trivia

• Voor de eerste VR op 9 maart 1946 heeft de delegatie vanuit Groningen onderdak gevonden in Amersfoort.

Slot

Waarom heb ik ook dat weer allemaal uitgezocht, zult u zich afvragen? Dat heeft toch allemaal te maken met het opzoeken rond het radioverzet in de tweede wereld oorlog. En dan kom je allerlei “bijvangsten” tegen. En als je dan ook nog de namen van verschillende mensen onthoud, kom je snel tot een verhaaltje, maar als u aanvullingen heeft, houd ik mij aan bevolen!

Rest mij een woord van dank uit te spreken aan Frank (PA3DTX) voor het onvermoeibare speuren in archieven en op het internet. Gerard Nieboer (PA1AT) voor het beschikbaar stellen van fotokopieën van de fraaie oude QSL kaarten. En “last but not least” onze algemeen voorzitter Remy Denker (PAoAGF) voor de inzage in zijn uitgebreide privé “PAo- database”.

In deze reeks zijn verschenen:

	Aanloop tot de oprichting (1939 – 1945) van de VERON Amersfoort (deel 1)
	De Amersfoortse VERON oprichtingsdelegatie (deel 2)
	De eerste naoorlogse jaren van activiteit in de afdeling (regio) Amersfoort (deel 3)
	VERON afdeling Amersfoort tussen 1950–1970 (deel 4)
	VERON afdeling Amersfoort tussen 1970–1977 (deel 5)

Bronnen:

• “De wording van de Veron” – notulenboekje november 1945
• Verslag van de lezing “60 jaar VERON” Dick Rollema (PAoSE)
• 50 jaar VERON, 100 jaar radio – van D. W. Rollema (PAoSE)
• Historische QSL-kaarten verzameling Gerard Nieboer (PA1AT)
• 2015 – 70 jaar VERON serie “het ontstaan van de VERON” – PA3AGF (PAoAGF)
• Maandblad Electron (1945 – 1950)
• https://a03.veron.nl/afdeling/archief/
• https://a03.veron.nl/afdeling/uit-de-oude-doos/
• https://archiefeemland.nl
• http://www.vederfonds.org/
• https://www.kivi.nl/afdelingen/telecommunicatie/nerg/archief-nerg-tijdschriften-nederlands-electronica-en-radiogenootschap
• https://www.oldtimersclub.info/otc_sk.html
• Enceclopedea voor de luisteraar van 1939
• VR-stukken archief Jan Hoek (PA0JNH)